Τα Φώτα και οι δοξασίες τους- Γράφει ο Γεώργιος Χατζηθεοδώρου.

1237

%cf%87%ce%b1%cf%84%ce%b6%ce%b7%ce%b8%ce%b5%ce%bf%ce%b4%cf%89%cf%81%ce%bf%cf%85-%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%b5%ce%b9

Πάνε τα Χριστούγεννα, πάει και η πρωτοχρονιά. Μας έμειναν τα Φώτα και μετά από αυτά, τέλος του δωδεκαημέρου και επιστροφή στη ρουτίνα της καθημερινότητας και στη σκέψη για το τι μας επιφυλάσσει το νέον έτος 2017, που δεν φαίνεται  να είναι και τόσο λαμπερό…μάλλον χλωμό μας δείχνει.

Ας είναι για τα Φώτα, λοιπόν, ο λόγος.

Μεγάλη γιορτή για τη χριστιανοσύνη  τα Φώτα.

Πότε καθιερώθηκε να γιορτάζονται δεν απόλυτα γνωστό, όμως σίγουρα είναι από τις πιο παλιές γιορτές του εορτολογίου – πιθανόν η δεύτερη μετά τα Πάσχα-  πιο παλιά και από τα Χριστούγεννα, που αρχικά  τα γιόρταζαν μαζί σαν διπλή γιορτή. Ο  Κλήμης Αλεξανδρείας μας πληροφορεί  ότι γιόρταζαν στην Αίγυπτο, τη βάπτιση του Ιησού, ορισμένοι γνωστικοί αιρετικοί, με αρχηγό τον Βασιλείδη, κάπου στον δεύτερο αιώνα μ.Χ., «προδιανυκτερεύοντες» στις 6 Ιανουαρίου ή στις 10. Αυτό ίσως ως αντίποδα της ειδωλολατρικής οργιαστικής εορτής του χειμερινού ηλιοστασίου των Αιγυπτίων και των Αράβων. Ο  Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει  ότι ήταν αρχαία πανήγυρις (ο Χρυσόστομος έζησε τον τέταρτο αιώνα, άρα πολύ πιο πριν) στην Αντιόχεια. Όπως να έχουν τα πράγματα τα Θεοφάνεια η Επιφάνεια η απλά Φώτα, γιορτάζοταν επίσημα από τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. σε όλη την Εκκλησία, ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του βαπτίσματος· από εδώ και το όνομά τους. Έκτοτε  υπήρξαν και είναι από τις πιο σημαντικές και καθιερωμένες στη συνείδηση των χριστιανών εορτές, με αποτέλεσμα να έχουν συνδεθεί με ιδιαίτερες τελετές και με ένα σωρό  λαϊκές δοξασίες, πολλές από τις οποίες εξακολουθούν και μέχρι σήμερα να διατηρούνται ζωντανές στον ελλαδικό χώρο, αλλά και μεταξύ των πιστών χριστιανών σε όλο τον κόσμο

Κορυφαία τελετή των Φώτων η κατάδυση του Σταυρού στο νερό. Παλιά αρχαία συνήθεια αυτή  που συνδέεται με τον εξαγνισμό των ανθρώπων, και την απαλλαγή τους από την επήρεια των δαιμονίων.

Ραίνονται οι άνθρωποι, τα σπίτια, τα χωράφια, όλοι και όλα, να καθαριστούν και να ξεμολευτούν, για να γίνουν εύκαρπα στη  νέα  χρονιά που έρχεται.. Πλένουν στο νερό ο αγρότες τα εργαλεία τους ώστε αυτά απαλλαγμένα από κάθε ρύπο να οργώσουν τη γη. Ξεπλύνουν οι γυναίκες τις εικόνες για αποκτήσουν ξανά τη δύναμη που έχασαν, σύμφωνα με τις δοξασίες, κατά τη διάρκεια του χρόνου που πέρασε. Παλιά συνήθεια αυτή, τελετή  από την ελληνική αρχαιότητα, τα «Πλυντήρια», που πήγαιναν στο Φάληρο και έπλεναν το άγαλμα της Αθηνάς, για να καθαριστεί και εξαγνιστεί. Και είναι και γυναίκες, κάπου, που την ώρα που πέφτουν οι βουτηχτάδες στο νερό, για  να πιάσουν το Σταυρό, αυτές βάζουν νερό σε μια νεροκολοκύνθα και πλένουν με μπαμπάκι τις εικόνες αμίλητες, δίχως να βγάζουν τσιμουδιά από το στόμα τους. Το δε νερό απ’το πλύσιμο (άλαλο νερό) το ρίχνουν σε χωνευτήρι, για να μην πατηθεί.

Από κοντά και τα κάλαντα των Φώτων, τα πιο ολοκληρωμένα νοηματικά και θεολογικά από όλα τα άλλα. Ξεκινούν από τη δημιουργία του κόσμου, πηγαίνουν στο προπατορικό  αμάρτημα, φθάνουν στη Βάπτιση, και κλείνουν όλο τον κύκλο με τη μνεία για την επερχόμενη Σταύρωση του Θεανθρώπου.

Τώρα, για το μικρό και μεγάλο αγιασμό, τους παπάδες με την αγιαστούρα, που έρχονται στα σπίτια μας, για το Σταυρό στη θάλασσα και τους νεαρούς βουτηχτάδες, για όλα αυτά, ξέρουμε.

Για  τους καλικαντζάρους όμως ξέρουμε;

Τα Φώτα είναι η τελευταία γιορτή του δωδεκαημέρου και τώρα πια οι καλικάντζαροι πρέπει  να μας αδειάσουν τη γωνιά. Πρέπει φύγουν, για να ξανάρθουν του χρόνου και να ξαναπειράξουν τους ανθρώπους. Αρκετά, μέρες τώρα κάνανε  το κέφι τους. Από την αρχή του δωδεκαημέρου που βγήκαν μέχρι και τα Φώτα. Ε, δεν είναι και λίγο. Μικροί μεγάλοι, όλοι πάντως κατάμαυροι και ασχημομούρηδες μαζί και με άλλα ξωτικά και άλλα τελώνια της νύχτας και του χειμώνα, πάνω  στα κεραμίδια, μέσα στους καπνοδόχους,  στα μπατάρια, στις χαραμάδες, παντού, βρίσκονταν όλες αυτές τις ημέρες  και δεν μας άφηναν σε ησυχία.

Τώρα όμως τέλειωσαν τα ψέματα. Βλέπουν τους παπάδες να έρχονται για τον αγιασμό στα σπίτια και τρέμουν, «Γιατί στις πέντε του Γιαννάρη, φεύγουν οι καλικαντζάροι»…»  «φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με την βρεχτούρα του».

Και να ’ναι μόνο οι καλικάντζάροι;

Τα στοιχειά της θάλασσας που τα πάτε; Δεν είναι αυτά που ταράζουν τα νερά και περιμένουν να πέσει ο Σταυρός στη θάλασσα, για να γαληνέψουν; «Φως εκ φωτός έλαμψεν ο κόσμος  –   Είδοσάν σε ύδατα και εφοβήθησαν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω…» ψάλλει ο υμνωδός της Εκκλησίας μας.

Και  εμείς οι άνθρωποι, για να μη νομισθεί ότι φοβόμαστε τους καλικαντζάρους και για να βοηθήσουμε το έργο των παπάδων, ντυνόμαστε παρδαλά και γινόμαστε μασκαράδες κάτι τέτοιες ημέρες. Μασκαράδες με πολλά ονόματα. Ρουγκάτσια, Ραγκουτσάρια, Τζαμαλάρια, Μπαμπούγερα, Μωμόγεροι, Αράπηδες και δεν συμμαζεύεται. Άντε να μείνουν στην επιφάνεια της γης ο μικρούληδες παιχνιδιάρηδες καλικαντζάροι, τη στιγμή που κυκλοφορούν ολημερίς και ολονυχτίς σε όλη τη διάρκεια του έτους, μεγάλοι, σωστοί και καθόλου παιχνιδιάρηδες καλικάντζαροι.

Ας είναι ευλογημένος ο λαός μας με τη πίστη του και τα έθιμά του

Χρόνια πολλά καλά και ευλογημένα.