Το ζήσαμε και αυτό. Πάσχα δίχως Πάσχα… Και όταν λέω δίχως Πάσχα, εννοώ δίχως ελληνικό Πάσχα, δίχως καλύμνικο Πάσχα…και θα το εξηγήσω στη συνέχεια.
Θα μου πείτε, πολλά από αυτά που ξέραμε από παλιά έχουνε κάπως ξεθωριάσει, για να μην πω ξεφτίσει στην εποχή μας, όμως όσο νάναι έμειναν και πολλά που ακόμα μας δένουν με τη πιο μεγάλη γιορτή της ορθόδοξης χριστιανοσύνης αυτό που όπως ανέφερα πιο πάνω αποτελεί το Πάσχα των Ελλήνων.
Φέτος τα πράγματα υπήρξαν διαφορετικά. Δεν λέω και φέτος με τον ένα ή το άλλο τρόπο, φάγαμε ψητό το αρνί στη σούβλα ή γεμιστό στο φούρνο, οπότε πασχάσαμε, όμως μας λείψανε πολλά και γι αυτό ας όψεται ο κορωνοϊός. Ωραία, πασχάσαμε, δηλαδή φάγαμε, ας το πούμε γιορτινά, όπως θα τρώγαμε κάθε συνηθισμένη Κυριακή έστω με πιο πολλά καλούδια. Και τί μ΄αυτό; Τί το ξεχωριστό υπήρξε, αφού μας λείψανε τόσα και τόσα; Η Ανάσταση είναι χαρά, γιατί συμβολίζει τη νίκη του καλού στο κακό, την κατασχύνη του πνευματικού σκότους του Άδη και τη μετάβαση στο φως της αιώνιας ζωής ,
Μας έλειψε όλη η προετοιμασία που αρχίζει από το άνοιγμα του Τριωδίου, φθάνει στην Μεγάλη εβδομάδα και κορυφώνεται με την ημέρα της Ανάστασης του Κυρίου. Μας έλειψε όλη η κλίμακα της ψυχικής και σωματικής προετοιμασίας της μοναδικής μέσα στο χρόνο αυτής περιόδου. Μας έλειψε και η ατμόσφαιρα της προσμονής του μεγάλου γεγονότος που εκφράζει η ημέρα της Ανάστασης. Κλειστές οι εκκλησιές, κλειστά τα καταστήματα, άδειοι οι δρόμοι νέκρα και ησυχία οι δυναμίτες – λίγο κάτι η πρωτοβουλία του Δήμου με τα βεγγαλικά , προσπάθησαν να φωτίσουν τη πασχαλινή νύχτα και να ελαφρώσουν τις ψυχές μας από το βάρος της κατάθλιψης που μας έχει κατακυριεύσει με την υποχρεωτική κλεισούρα… Και όλα αυτά την ημέρα του Πάσχα και όσες προηγήθηκαν από αυτό…Συγκίνηση από τους πιστους που γέμισαν την αυλή της Παναγίας της Κεχαριτωμένης, για να παρακαλέσουν να ανοίξει λιγάκι, μια ουλιά, πόρτα της ώστε να ακούσουν το Χριστός Ανέστη, έστω και απέξω από αυτήν…Όλα αυτά με πήγαν πίσω σε παλιά Πάσχα και σε παλιά έθιμα που το συνόδευαν και στη βαθειά παλιά πίστη των ναθρώπων…Ας κάμω λίγο λόγο, έτσι για να θυμηθούμε τι δεν ζήσαμε φέτος και να ευχηθούμε να είναι η πρώτη και η τελευταια φορά…
Πάσχα πανσεβάσμιον ημίν ανέτειλεν» , «Πάσχα λύτρον λύπης», « Πάσχα-για το οποίο- εν χαρά αλλήλους περιπτυξόμεθα» « Πάσχα Κυρίου Πάσχα» για όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. –παλαιοημερολογίτες και νεοημερολογίτες! – Πάσχα που το γιορταζουμε με το δικό μας ξεχωριστό τρόπο όλοι, «νηστεύσαντες ή μη νηστεύσαντες», πιστεύσαντες ή μη πιστεύσαντες, αδιάφορο αφού προκειται για την «εορτή των εορτών» των Ελλήνων.
Όλες οι εορτές του ενιαυτού της Εκκλησίας μας έχουν το δικό τους χρώμα, τη δική τους ιδιαιτερότητα, όμως η εορτή που ξεχωρίζει για μας τους Έλληνες είναι αυτή του Πάσχα. Είναι η μεγάλη ελληνική εορτή άσχετα εάν είναι και για τους Εβραίους το Πάσχα-Πεσάμ, δηλαδή πέρασμα, ή Φάσχα το λέγανε- η πιο μεγάλη τους εορτή. Δεν έχουμε πρόβλημα γι’ αυτό. Το Πάσχα το ελληνικό είναι καθαυτό δικό μας. Έξοδος για τους Εβραίους και πέρασμα μέσω της Ερυθράς θάλασσας από τη φαραωνική δουλεία στην ελευθερία; Πέρασμα για μας από το σκοτάδι της αγνωσίας στο φως της γνώσης και της αληθινής πίστης -«νυν πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια»-αφού με το Πάσχα εορτάζομε την Ανάσταση του Κυρίου μας που ανέτρεψε αρχέγονες κοινωνικές, ηθικές, θρησκευτικές και λατρευτικές καταστάσεις και πέρασε την πλείστη ανθρωπότητα, από τον παλαιό κόσμο στον νέο και έβαλε τις βάσεις για τη δημιουργία των δεδομένων που σήμερα βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες των ανθρώπων. Άλλωστε εμείς αυτήν εορτάζομε βασικά, την Ανάσταση. Δίχως αυτήν δεν θα είχαμε να λέμε ούτε βέβαια και να εορτάζομε τίποτα. Και είναι χαρακτηριστικό ότι εμείς οι Ορθόδοξοι Έλληνες όχι μόνο θεωρούμε την εορτή του Πάσχα ως την πρώτη, τη «Μητέρα των εορτών» και την τιμούμε ιδιαίτερα, αλλά και ως «πανήγυρη πανηγύρεων» και βέβαια τη γιορτάζομε κατάλληλα, με το δικό μας καθαρά ελληνικό πανηγυρικό τρόπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Καθολικοί έχουν ως μεγαλύτερη ημέρα και εορτή τα Χριστούγεννα και οι Διαμαρτυρόμενοι, τη Μεγάλη Παρασκευή (Σταύρωση), ενώ εμείς οι Ορθόδοξοι την Ανάσταση « δι ης-όπως λέει και ο υμνωδός της Εκκλησίας μας- ελυτρώθημεν των του Άδου αλύτων δεσμών και αφθαρσίαν και ζωήν πάντες ελάβομεν» Και πολύ σωστά αφού η Ανάσταση του Χριστού είναι για όσους πιστεύουν, πέραν από την τελείωση του κηρύγματός του που μας δίνει η σταύρωσή, η απόδειξη της θεότητάς του και η επιβεβαίωση για τη «μετά θάνατον ζωήν των ψυχών» και τη μέλλουσα ανάστασή των σωμάτων των ανθρώπων.
Αρκετά όμως μετά θεολογικά και ας έλθουμε τώρα στα πρακτικά της εορτής του Πάσχα των Ελλήνων και του Πάσχα των Καλύμνιων.
Στην καθημερινή τους επαφή οι υπόδουλοι στους Τούρκους Έλληνες, χαιρετούσαν ο ένας τον άλλον με το Χριστός Ανέστη ή με το Καλή Ανάσταση που σήμαινε την ανάσταση του Γένους και απελευθέρωσή τους από τον επαχθή τουρκικό ζυγό, με την ευκαιρία δε της εορτής, τη νύχτα της Ανάστασης, βγάζανε τα απωθημένα τους με μπαταριές που συμβόλισαν το σκότωμα και το διώξιμο των τυράννων. Καλή και ευλογημένη συνήθεια που έφθασε μέχρις τις ημέρες μας, παρ ότι ότι σήμερα πλέον δεν συμβολίζει αυτό που συμβόλιζε παλιά, παρά μόνο τη δημιουργία σαματά. Έστω, αφού πρόκειται για έκφραση χαράς.
Η άλλη παλιά συνήθεια, μακρινή και αυτή, είναι η θυσία του πιο άκακου ζώου, του μικρού αρνιού. Γνωστό αυτό, αλλά δεν ξέρω πόσοι το γνωρίζουν πλέον σήμερα, ότι το να σουβλίσομε ένα νόστιμο αρνάκι δεν αποτελεί απλά μιά συνήθεια που έχει σχέση με το ξεχωριστό της ημέρας, ούτε και για το ότι έχει προηγηθεί περίοδος νηστείας-καλά γι’ αυτήν θα πω παρακάτω-,αλλά συμβολίζει ακριβώς τη σταυρική θυσία του πιο άκακου ανθρώπου, του Χριστού. Όπως δηλαδή γίνεται θύμα και θυσιάζεται το άκακο αρνάκι για να ικανοποιήσει τον ουρανίσκο και τη γαστέρα μας, έτσι έγινε θύμα και θυσιάστηκε ο Χριστός για να μας βγάλει από το σκοτάδι της πνευματικής και ψυχικής αγνωσίας και να μας φέρει στο φως της υπερβατικής γνώσης και αλήθειας.
Για να μπορέσουμε όμως να φθάσομε στην ψυχοπνευματική κατάσταση που θα μας επιτρέψει να εορτάσομε κυριολεκτικά « ψυχή τε και σώματι» το Πάσχα, η Εκκλησία μας καθόρισε μια περίοδο, την περίοδο της «Μεγάλης Τεσσαρακοστής» ως χρόνο προετοιμασίας. Σαράντα δύο ολόκληρες ημέρες εκτός από εκείνες της Μεγάλης Εβδομάδας, αυστηρή νηστεία-ήταν βλέπετε παλιά και λόγοι οικονομικοί ακόμα και υγείας που επέβαλλαν κάτι τέτοιες πολυήμερες νηστείες –λέει η Εκκλησία μας. Νηστεύομε και εμείς σήμερα οι Έλληνες, όσοι νηστεύουμε και όπως νηστεύομε, γιατί εδώ που τα λέμε η σημερινές νηστείες δεν και έχουν και μεγάλη σχέση με τις παλιές ούτε ως προς τη συμμετοχή των πιστών σ’αυτές, ούτε και ως προς το είδος και την ποσότητα των αναλωσίμων και επιτρεπομένων βρωμάτων τους.
Βλέπουμε, λοιπόν, τους νεοέλληνες από την καθαρά Δευτέρα να καθαρίζουν ό,τι κρεατικό έχει απομείνει από την προηγούμενη ημέρα της Τυρινής-λέγεται Τυρινή, γιατί επιτρέπεται η κατανάλωση μόνο τυριού-μαζί με κάθε λογής νηστίσιμα που με τις πολλαπλές θερμίδες που διαθέτουν κάθε άλλο παρά παραπέμπουν σε νηστεία. Εννοείται ότι εν όψει της Σαρακοστής έχουν φροντίσει εν τω μεταξύ όλες τις προηγούμενες Κυριακές του Τριωδίου (Τελώνου και Φαρισαίου Ασώτου συν της Τυρινής),να μην αφήσουν κέντρο για κέντρο διασκέδασης και βέβαια ξενύχτι για ξενύχτι, ανεξάρτητα εάν το πρωί δεν έχουν καμιά διάθεση να πάνε στην εκκλησιά, για να ακούσουν ακριβώς αυτά που θα πρέπει για την περιόδο που θα διανυθεί. Ευτυχώς που υπάρχουν και οι γυναίκες, οι αληθινοί θεματοφύλακες των παραδόσεών μας και μπαλλώνεται κατά κάποιο τρόπο πράγμα. Νομίζω ότι δίχως αυτές δεν θα υπήρχε ούτε ίχνος παραδόσεων και πολύ περισσότερο ελληνισμός όπως τον γνωρίζομε και τον βιώνουμε. Και έρχεται η καθ’ αυτό προετοιμαστική περίοδος της Μ. Σαρακοστής Σ’ αυτήν, έ, όσο και να ’ναι όλο και κάποια περισυλλογή κάνουν οι νεοέλληνες, όλο και κάτι περισσότεροι πηγαίνουν αυτή την περίοδο στις εκκλησίες, και όσο να το καταλάβουν φθάνουν στη Μεγάλη Εβδομάδα. Σ’αυτήν για να μην είμαστε και γκρινιάρηδες, αν εξαιρέσει κανείς ένα δυο βραδυές, τις άλλες οι εκκλησιές είναι γεμάτες από τους νεοέλληνες, μικρούς και μεγάλους. Λίγο πολύ, θέλετε η παράδοση, θέλετε η συνήθεια, να πω και εκείνο το θρησκευτικό που έστω και εάν δεν το πολυπαραδέχεται κρύβει ο κάθε ένας από εμάς μέσα του, θέλετε η όμορφη μουσική και οι πολύ μελετημένες τελετουργίες της Εκκλησίας μας, όλα μαζί δημιουργούν την ατμόσφαιρα της προσμονής της Ανάστασης. Και έρχεται η μεγάλη ημέρα! Όχι, μή βιάζεσθε, δεν είναι η αναστάσιμη, είναι εκείνη της μεγάλης εξόδου από τα πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα προς τις μικρές πατρογονικές εστίες που τις θυμούνται μόνο σε κάτι τέτοιες ημέρες. Παρένθεση: -«Αχ, καλέ, τι όμορφα που είναι στο χωριό, στο νησί»! Ναι όμορφα είναι στα χωριά και τα νησιά όμως δεν πάνε και να κατοικήσουν μόνιμα, προτιμούν να τσαλαπατιούνται στους δρόμους της τερατούπολης που λέγεται Αθήνα, Θεσσαλονίκη κ.α., για να βρίσκονται κοντά στις μεγάλες ευκαιρίες και τα κέντρα αποφάσεων, κλείνει η παρένθεση. Έτσι, εξορμούν ακάθεκτοι για τα χωριά της ελληνικής υπαίθρου και τα νησιά Δεν βαρυέστε! Τί και εάν τα εισιτήρια είναι ακριβά-κάθε χρόνο και ακριβότερα- τί και εάν παραπονιούνται οι νεοέλληνες για τη γενικότερη ακρίβεια, τί και εάν , όπως λένε πάντα, δεν φθάνουν οι μισθοί, τα ημερομίσθια και οι συντάξεις, τί και εάν παραπονιούνται για την ταλαιπωρία. Τίποτα, τίποτα δεν τους σταματά, προκειμένου σφάξουν και να φάνε τον οβελία στην ύπαιθρο χώρα. Και έρχονται σ’ αυτήν, την ανασταίνουν προσωρινά με την παρουσία τους και ανασαίνουν κάπως, και απαλλάσσονται σε μεγάλο βαθμό, έστω και για λίγες ημέρες, τα ταλαίπωρα μεγάλα άστεα από τους παντός είδους ρύπους. Στις εκκλησιές ο νυμφίος, το μεγάλο τροπάρι της Κασσιανής, ο Μυστικός Δείπνος η Σταύρωση, η Ταφή και η Ανάσταση. Γεμάτες τώρα όλες οι εκκλησίες. Ατμόσφαιρα κατάνυξης και συντριβής μέχρι να ακουστεί το «Χριστός Ανέστη». Τότε μαζί με το φως της Ανάστασης παίρνει φωτιά και λαμπαδιάζει όλη η Χώρα. Γνωστά σε όλους μας, όπως γνωστό και το ότι με το που θα πεί ο παπάς το: «Αναστήτω ο Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροι αυτού..»λες και πέφτει σήμα και διασκορπίζονται οι πιστοί. Γιατί, είναι εχθροί του Χριστού; Όχι δεν το νομίζω! Σχεδόν όλοι τον αγαπούν τον Χριστό, αλλά βιάζονται να πάνε σπίτι να φάνε στη στεριανή Ελλάδα τη μαγειρίτσα και στη νησιωτική το ποδοκέφαλο… Σαν πολύ δεν κράτησε η νηστεία; Σαν πολλά τροπάρια δεν ακούσαμε από τους παπάδες και τους ψαλτάδες; Ασφαλώς μένουν πίσω ελάχιστοι και είναι αυτοί που δεν μπόρεσαν να κοινωνήσουν τις άλλες ημέρες. Η συνέχεια στον οπτό οβελία και: Πάσχα Κυρίου Πάσχα.
Και τώρα στα δικά μας. Όλα τα του Πάσχα μας είναι γνωστά και τα ζούμε κάθε χρόνο. Γράφω λίγα βασικά για τους ξένους που διαβάζουν αυτή την εφημερίδα και ίσως δεν τα γνωρίζουν από πρώτο χέρι, ίσως και για μερικούς νέους που δεν τα καλοξέρουν
Παλιά με το που έμπαινε η Σαρακοστή όλοι ζούσαν εξαιρετικά την περίοδο. Οι μεγάλοι νηστεία αυστηρή και εκκλησιασμό. ( μεγάλη η χαρά για τις πρώτες νύχτες με τις ακολουθίες των χαιρετισμών και του μεγάλου Κανόνα) και οι μικρότεροι κατασκευή τριγώνων, βαρελλότων κλειδιών και άλλων συναφών εκρηκτικών μηχανισμών.Βλέπετε τότε δεν τα πουλούσαν αυτά τα πράγματα τα έφτιαχναν οι ίδιοι οι καταναλωτές, βασισμένοι σε μακραίωνη παράδοση.Όσο για το απαραίτητο μπαρούτι δεν υπηρχε πρόβλημα. Το προμηθεύονταν αδειάζοντας με την κατάλληλη τεχνογνωσία που διέθεταν σφαίρες, όλμους, οβίδες και άλλα που τα έβρισκαν στα βουνά παρατημένα από τους κατακτητές.Το Σάββατο του Λαζάρου το γνωστό τραγούδι και μάλιστα το μεγάλο και παλαιό, το «Σήμερον έρχεται Χριστός»που είναι καθαρά δωδεκανησιακό και σε ό,τι αφορά κυρίως τη μελωδία στην καλύμνική του παραλλαγή ίσως είναι το ωραιότερο από όλα τα κάλαντα του Λαζάρου στην Ελλάδα.Οι κοπέλλες πάλι εκτός από το κορδόνι που έβαζαν την πρώτη του Μάρτη, το «μάρτη»στον καρπό του χεριού τους, για να μην τις κάψει ο ήλιος το Μάη έφτιαχναν πολύχρωμα φουντάκια και κορδόνια για τα αρνιά του Πάσχα.Οι γυναίκες την τελευταία εβδομάδα,την «κουφή», επλαθαν «λαζαράκια» που τα κρατούσαν τα παιδιά στα χέρια τους όταν έλεγαν το τραγούδι. και μετά μέσα στη Μεγαλοβδομάδα τις αυγούλλες. Τα αγόρια έκαναν και «βηθανίες» για το Λάζαρο. Όλη τη Μεγαλοβδομάδα τα παιδιά έβοσκαν τα αρνιά του Πάσχα που αγοράζονταν επί τούτου ζωντανά, για να τα σφάχθούν το Μεγάλο Σάββατο το πρωί. Εν τω μεταξύ τα στόλιζαν με τα κορδόνια και τα φουντάκια και επί πλέον έβαφαν, κυρίως κόκκινο, το κεφάλι τους. Με άλλα λόγια τα ετοίμαζαν ώστε, σύμφωνα και με την αρχαία ελληνική συνήθεια, που στόλιζαν τα ζώα της θυσίας,να είναι έτοιμα για τη θυσία τους στο Πάσχα. Μεγάλο Σάββατο ημέρα της σφαγής των ακάκων αρνίων. Παντού βελάσματα αγωνίας, παντού οι παραδοσιακοί φούρνοι σε ετοιμότητα για να ψήσουν το αρνί μέσα στο μουούρι.Το παραδοσιακό αυτό πασχαλινό ψήσιμο του αρνιού καλά κρατά και σήμερα. Μετά το σφάξιμο ο σταυρός με το αίμα του αρνιού στον παραστάτη της πόρτας του σπιτιού.Παλιός ο συμβολισμός που έρχεται από το σημάδεμα, μετά από παραγγελία του αγγέλου, των σπιτιών των Εβραίων, στην Αίγυπτο, για να γλυτώσουν από τις πληγές του Φαραώ.Τέλος το σβύσιμο του σταυρού αυτού με τον καπνό του κεριού από το φως της Αναστάσης. Άλλος μεγάλος αυτός ο συμβολισμός που θέλει με τοκερί και το φως της Αναστάσης να σβύνει η αμαρτία του παλαιού ανθρώπου.Τί να πει κανείς για τη Μεγάλη Παρασκευή με τους επιτάφιους όλης της Καλύμνου στην πλατεία; Το θέαμα σήμερα αν και έχει χάσει την παλιά ανεπιτήδευτη απλότητά του,είναι άκρως φασμαγορικό και μπορεί να προταθεί για λήψεις υψηλής ποιότητας θέασης. Και για να τελειώσομε πάμε στην σχετικά τελευταία πασχαλινή καλυμνιακή μόδα, τους δυναμίτες. Λέω τελευταία, γιατί παλιά πάντα έπεφταν δυναμίτες μα πολύ λιγότεροι και μικρότερης δυναμικότητας και μόνο τη νύχτα της Ανάστασης.Τώρα πέφτουν καθημερινά και για κάθε αιτία και αφορμή δεν θα έπεφταν και για το Πάσχα; Γι’ αυτό αρχίζουν από τις «προφωνές» και συνεχίζουν με αυξανόμενη ένταση όλη τη μεγαλοβδομάδα με αποτέλεσμα όλες οι ακολουθίες της να διεξάγονται με τη συνοδεία ορυμαγδού μάχης Καλά, τη νύχτα και την ημέρα της Ανάστασης εννοείται ότι γίνεται, το σώσε και σε βαθμό που όχι μόνο αποτελεί το κορυφαίο εξωεκκλησιαστικό γεγονός των ημερών για το νησί, αλλά σίγουρα αναδεικνύει το Πάσχα των Καλυμνίων ως το πιο βροντερό της Ελλάδας. Έτσι, το έχουν ήδη πάρει είδηση και τα τηλεοπτικά κανάλια της χώρας και πλέον έχει γίνει η ατραξιόν του Πάσχα της Καλύμνου. Οι χιλιάδες δυναμίτες που σκάνε ψηλά από τον άη Σάββα και διαλαλούν το Πάσχα των Καλύμνιων κοντεύουν να σταθούν ισάξια σε φήμη με εκείνη των σφουγγαράδων του νησιού.
Καλό-κακό τι να πώ! Πάντως αν είναι για να περνά το Πάσχα στα μουντά και τα σιωπηλά και στα «καθώς πρέπει; Όπως φέτος το, Πάσχα διχως Πάσχα καλύτερα χίλιες φορές, βαράτε παιδιά.
«Χριστός Ανέστη» στην Κάλυμνο, στην Ελλάδα, στον κόσμο όλο. Μόνο να προσέχετε πολύ! Πάσχα των Ελλήνων-Πάσχα των Καλύμνιων. Χρόνια σας πολλά.
