«Ο προπάππους μου, ένας επ’ ουδενί τέλειος άνθρωπος, που όμως κάποτε ως φυγάς έζησε μια απίστευτη ζωή»
«Την Ημέρα του Πατέρα,γιορτάζω τον προπάππου μου, έναν επ’ ουδενί τέλειο άνθρωπο, που όμως κάποτε ως φυγάς έζησε μια απίστευτη ζωή», αναφέρει η ομογενής δικηγόρος Koulla Roussos, από το Ντάργουιν, η οποία με αφορμή την Ημέρα του Πατέρα, πρόσφατα, μοιράζεται με τους αναγνώστες του «Νέου Κόσμου», την ιστορία του προπάππου της, Iraklis Karafilakis (Ηρακλή Καταφυλλάκη)
Το κείμενο που ακολουθεί – τα κυριότερα σημεία του συνόλου της αφήγησής της – αποτελεί ένα ταξίδι στον χρόνο, αναπαριστώντας μέσα από την φαντασία και τη συλλογή πληροφοριών, μια ιστορία όπως την αφηγήθηκε η κα Roussos.
Ο ΠΡΟΠΑΠΠΟΥΣ ΜΟΥ, IRAKLIS KARAFILAKIS
Μία ιδιαίτερη ημέρα κατά την οποία μας δίνεται η ευκαιρία να τιμήσουμε την πατρότητα και να αναδείξουμε τις αρετές των πατεράδων μας, καταφεύγοντας σε συναισθηματισμούς για να υμνήσουμε τις αρετές τους και να συγχωρήσουμε τα ελαττώματά τους, επιλέγω να στρέψω τη φαντασία μου στον προπάππου μου, τον Iraklis Karafilaki
Παρά το γεγονός ότι μου έχουν διηγηθεί προφορικά μερικές από τις ιστορίες του, δεν υπάρχει καμία γραπτή αναφορά.
Άλλωστε, ζούσε σε μια εποχή όπου ελάχιστα καταγράφονταν για άνδρες σαν τον Iraklis.
Γεννήθηκε πιθανότατα στην Κάλυμνο, γύρω στη δεκαετία του 1880, κατά την περίοδο της παρακμής της οθωμανικής κυριαρχίας.
Κατά τα πρώιμα εφηβικά του χρόνια, ο Iraklis Karafilakis, ένα φτωχό και αδύνατο παλικάρι, πήδηξε πάνω από ένα φράχτη και προσγειώθηκε σε ένα ιδιωτικό περιβόλι, με σκοπό να κλέψει μερικά φρούτα.
Ωστόσο, ξαφνιάστηκε στη θέα ενός μάρτυρα ο οποίος τον είδε να κλέβει τα φρούτα.
Πήρε λοιπόν μια πέτρα και την πέταξε προς την κατεύθυνση του «καταδότη» του, με αποτέλεσμα να τον χτυπήσει θανάσιμα.
Ίσως μία μέρα – αν νιώσω εσωτερικά κάποια ανάγκη να με καλεί- να αναζητήσω να τον εντοπίσω σε κάποιο αρχείο.
Εξάλλου, είναι πιθανό να υπάρχει κάποια αναφορά του σε επίσημα έγγραφα, δεδομένου ότι κάποτε εκδόθηκε διαταγή για τη σύλληψή του, από κάποιο μεθόριο οθωμανικό φυλάκιο από την Κω.
Φαντάζομαι ένα νεαρό αγόρι, κυνηγημένο στη μέση της νύχτας να βρίσκει καταφύγιο στο ετοιμόρροπο κάστρο της Καλύμνου– το οποίο είναι γνωστό ως το Κάστρο Χρυσοχεριάς – που έχτισαν οι ιππότες του Αγίου Ιωάννη.
Μου είπαν ότι κατάφερε με κάποιο τρόπο να τρυπώσει σε ένα καΐκι ως λαθρεπιβάτης με προορισμό το ελληνικό λιμάνι του Πειραιά. Στη συνέχεια μου είπαν ότι βρέθηκε στην πόλη Tarpon Springs στη Φλόριντα των ΗΠΑ.
Και αναρωτήθηκα, πώς όμως ένα νεαρό αγόρι, περιπλανήθηκε σε ένα λιμάνι τόσο σκοτεινό και ερειπωμένο, μυστηριώδες και κακόφημο όσο ο Πειραιάς, μετά ή λίγο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και πριν από την πτώση της Μεγάλης Ιδέας, που οδήγησε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο που έφερε τη μεγάλη Καταστροφή;
Στις αρχές του 2023, ανέλαβα αυτή την αποστολή. Ίσως σε μια προσπάθεια να δραπετεύσω από τις δυσκολίες που δυσχεραίνουν αυτή την περίοδο τη ζωή μου, ενώ ταυτόχρονα αναλωνόμουν από ένα αίσθημα αμφιβολίας και αβεβαιότητας, για το τι είναι τελικά η πραγματικότητα.
PERSONA NON GRATA
Με τη συλλογική μνήμη της ευρύτερης οικογένειάς μου να φτάνει έως και τρεις γενιές πίσω, συμβουλεύτηκα τα γενεαλογικά δέντρα που είχε ήδη ετοιμάσει μία θεία μου, καθώς και μια ψηφιακή έκδοση γενεαλογικών δέντρων που είχε ετοιμάσει ο εξάδελφός μου, Καραΐσκος, στη σελίδα του στο Ancestry.com.
Γιατί άραγε η περιέργειά μου με παρασύρει εκεί;
Έχει να κάνει κυρίως, με τον Irakli Karafilakis, ο οποίος έζησε και υπήρξε σε ένα σύμπαν μέσα στο οποίο απέκτησε την ιδιότητα του persona non grata , που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «ανεπιθύμητο πρόσωπο».
Άλλωστε, σύμφωνα με το Λατινικό ρητό, creatio ex nihilo, τίποτα δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το μηδέν. Και με αυτό το σκεπτικό, συνεχίζουμε.
Βρήκα μια ηλεκτρονική έκδοση ενός βιβλίου (σε μορφή PDF), που εκδόθηκε στις ΗΠΑ, στις αρχές του 20ού αιώνα, το οποίο αφορά μια ανθρωπολογική μελέτη για τους Έλληνες της εποχής εκείνης, οι οποίοι ζούσαν κάπου κοντά στα Βαλκάνια, και -λόγω δυσμενών συνθηκών διαβίωσης- ήταν ιδιαίτερα σκληραγωγημένοι.
Επιπλέον, σύμφωνα με πληροφορίες του βιβλίου PDF, μία θανατηφόρα ασθένεια εξαπλώθηκε σε όλες τις αμπελοκαλλιέργειες στη Μεσόγειο, καταστρέφοντας τις σοδειές και το εμπόριο μίας ποικιλίας σταφυλιού, το οποίο αποτελούσε βασικό συστατικό της διατροφής των Ελλήνων που ζούσαν στην ύπαιθρο.
Έτσι λοιπόν, λόγω της έλλειψης πόρων, οι Έλληνες αναγκάστηκαν να μετακινηθούν.
Στη Φλόριντα, επιχειρηματίες και αμερικανικοί βιομηχανικοί κολοσσοί εκμεταλλεύτηκαν αυτήν την κατάσταση και με αφορμή τις ελλείψεις που προέκυψαν κατά τη συλλογή σφουγγαριών στη Μεσόγειο, δημιούργησαν μια βιομηχανία σφουγγαριών στην πόλη Tarpon Springs, με σκοπό να ενθαρρύνουν την μετανάστευση του ελληνικού αυτού πληθυσμούς στις ΗΠΑ.
Κατανοώ πώς μια κουλτούρα, μια κοινότητα, μια οικογένεια μπορεί να αποτελέσουν κινητήρια δύναμη για ένα άτομο, προκειμένου να εγκαταλείψει την πατρίδα του, επιδιώκοντας την επιτυχία σε ξένες χώρες, ώστε το πνεύμα και η κληρονομιά του να συνεχίσουν να υφίστανται.
Η μετανάστευση βασίζεται στην αφοσίωση και τη στήριξη.
Με την ευλογία της Εκκλησίας και των συγγενών, ξεκινούν το ταξίδι προς έναν προκαθορισμένο προορισμό, με αγορασμένα εισιτήρια, γνωστά δρομολόγια, έγκυρα έγγραφα και αξιόπιστους συνοδούς σε κάθε λιμάνι. Έχουν μαζί τους μια βαλίτσα και ένα ζευγάρι παπούτσια. Έτσι, κάνουν την πανηγυρική είσοδο στον νέο κόσμο της ελευθερίας.
ΤΑ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ ΤΩΝ «ΠΑΤΡΟΝΩΝ»
Πώς όμως ένας φυγάς, χωρίς κανένα είδος νόμιμου εγγράφου, πηγαίνει από τις φτωχογειτονιές του Πειραιά στην πόλη Tarpon Springs των Η.Π.Α, στις αρχές του 20ού αιώνα;
Πρώτον. Γυαλίζοντας παπούτσια.
Οι ορφανοί αχθοί του δρόμου βρήκαν έναν «πάτρονα» (padrone), κάποιον δηλαδή που τους παρείχε μια στέγη, ένα πενιχρό επίδομα, και πλήρη προστασία με αντάλλαγμα ένα σημαντικό μέρος των εισοδημάτων τους, το οποίο λάμβαναν παρέχοντας υπηρεσίες – εκτός νομοθετικών ρυθμίσεων – εργαζόμενοι για παράδειγμα ως λούστροι.
Τα συνδικάτα των «πατρόνων» που παρείχαν υπηρεσίας γυαλίσματος παπουτσιών, εκτείνονταν από τη νέα δημοκρατία της Ιταλίας μέχρι τα λιμάνια του Σικάγο, της Νέας Υόρκης και της Νέας Ορλεάνης.
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι πρώτοι Ιταλοί έκαναν την εμφάνισή τους στην παγκόσμια σκηνή ως οι νέοι Αμερικανοί, σηματοδοτώντας την έναρξη του ιταλοαμερικανικού ονείρου που ενέπνευσε τον «Νονό».
Οι Έλληνες βρέθηκαν στους δρόμους, αναλαμβάνοντας τις εργασίες που αφήναν οι Ιταλοί, εργασίες που προορίζονταν για τους λιγότερο εξειδικευμένους και τους πιο ευάλωτους.
Σε αυτό το PDF βιβλίο, οι Έλληνες περιγράφονται ως οι «νέγροι της Ευρώπης».
Επιστρατεύοντας την φαντασία μου, δημιούργησα τη συνέχεια για την ιστορία, που περιγράφει πώς ο Iraklis έφτασε στην πόλη Tarpon Springs στην Φλόριντα.
Φαντάζομαι ότι έγινε φίλος με έναν τέτοιο «πάτρονα», περιπλανώμενος στα στενά του Πειραιά.
Μπορεί ακόμη και να είχε τα μέσα, για να έρθει σε επαφή με έναν ιερέα στο νησί, μέσα σε μια σκοτεινή εκκλησία, που θα μπορούσε να εγγυηθεί τη βάπτισή του, ως προϋπόθεση για την απόκτηση ενός πλαστού εγγράφου, το οποίο στη συνέχεια, θα του παρείχε τα απαραίτητα στοιχεία για τη δημιουργία μίας ταυτότητας.
Φαντάζομαι στη συνέχεια τον «πάτρονα» να παίρνει αυτό το έγγραφο και να πηγαίνει σε ένα ταξιδιωτικό γραφείο στον Πειραιά, προσποιούμενος ότι θέλει να στείλει τον υποτιθέμενο ανιψιό του, στον «πατέρα» του κάπου στη Νέα Υόρκη, το Σικάγο ή τη Νέα Ορλεάνη.
Ένας ψεύτικος θείος, με την απόκτηση της βίζας για τον ψεύτικο ανιψιό του, εξασφαλίζει νόμιμα το πέρασμα στη χώρα όπου βρίσκεται ο ψεύτικος πατέρας του.
Τον φαντάζομαι να επιβιβάζεται σε ένα ατμόπλοιο, να βγαίνει από τα στενά του Γιβραλτάρ στην Ατλαντίδα και να εισέρχεται στη βιομηχανική Βαβυλωνία του σύγχρονου κόσμου, μία πληθυσμιακή έκρηξη σε πόλεις με ρυθμούς τζαζ, όπου οι άνθρωποι αφιερώνουν χρόνο και προσοχή στον γυάλισμα των παπουτσιών τους.
Η ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΗΠΑ, Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΜΝΟ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Υπέθεσα, ότι μετά από λίγο καιρό, αφού ξεπλήρωσε το χρέος του «πάτρονά» του, θα έμαθε κάπου από λεκτικές συνδιαλλαγές στο δρόμο, ότι οι Καλύμνιοι, οι συμπατριώτες του, συγκεντρώνονταν νότια στη Φλόριντα σε μια μικρή πόλη-λιμάνι που λεγόταν Tarpon Springs.
Προσπαθώ να φανταστώ τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν μια κοινότητα της Διασποράς, που βουίζει στην άκρη ενός συνόρου.
Πότε και πώς εγκαταστάθηκε στο Tarpon Springs; Πώς έφτασε εκεί. Πώς ήταν η καθημερινή του ζωή; Πότε ένιωσε αρκετά άνετα ώστε να επιστρέψει στην Κάλυμνο;
Βόρεια της Φλόριντα και, πιο συγκεκριμένα, στο Κάμπελ του Οχάιο, είχε επίσης δημιουργηθεί μία κοινότητα Καλύμνιων, λόγω των εκεί εργασιακών ευκαιριών χάρη στη χαλυβουργία.
Όταν δυσκολεύτηκαν να βιοποριστούν ακολουθώντας τον συγκεκριμένο εργασιακό κλάδο, αναζήτησαν εναλλακτικές πηγές εισοδήματος.
Έτσι, δίχως τον παράγοντα της υψοφοβίας να τους περιορίζει, αποφάσισαν να κρεμαστούν από σχοινιά και να ασχοληθούν με το βάψιμο γεφυρών, που κατασκευάζονταν κατά μήκος ποταμών, κόλπων και φαραγγιών.
Υποθέτω ότι έφτασε στο Οχάιο αεροπορικώς από τη Φλόριντα, την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, ταξιδεύοντας μέσα από σαβάνες, και βάλτους, με τους ήχους της τζαζ και μπλουζ μουσικής από τα βάθη του Νότου, να συγχωνεύονται με τα ρεμπέτικα που παίζονταν στα καφέ των μικρών γκέτο περιοχών της ελληνικής Διασποράς, ερμηνεύοντας τραγούδια προσφύγων.
Υπό ιταλική πλέον κατοχή, και απαλλαγμένη από τον τουρκικό ζυγό μετά τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο, η Κάλυμνος θεωρήθηκε ασφαλέστερο μέρος για επιστροφή.
Οι μνήμες από το έγκλημα του Ηρακλή σύντομα ξεθώριασαν, και έφτασε η ώρα που είχε ανάγκη από μία σύζυγο.
Επέστρεψε λοιπόν στην Κάλυμνο, με αρκετή προίκα για να παντρευτεί τη Θεμελίνα. Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά, με πρώτο, τη γιαγιά μου, Άννα.
Μέσω προφορικών παραδόσεων, έμαθα ότι η προγιαγιά μου, Θεμελίνα, μαζί με τα δύο τότε παιδιά της, έφτασε στο Tarpon Springs, για συναντήσει τον Iraklis, ο οποίος, μια μέρα, την ξυλοκόπησε βάναυσα.
Μετά την εμπλοκή των τοπικών Αρχών, του απαγγέλθηκαν κατηγορίες με αποτέλεσμα να παραπεμφθεί σε δίκη.
Απέδρασε ξανά. Αυτή τη φορά τον φαντάζομαι να κρύβεται σε βάλτους νότια του Μισισιπή.
Όσο για την προγιαγιά μου -μία έγκυος γυναίκα που ξυλοκοπήθηκε τότε τόσο βίαια– τη φαντάζομαι να μαζεύει τα πράγματά της για το ταξίδι της επιστροφής στο νησί.
Να βασίζεται στη γενναιοδωρία των άλλων κατά την περίοδο λιμού για να βγάλει τα προς το ζην, ή να επανασυνδέεται με τον ευρύτερο οικογενειακό της κύκλο, καθώς τυχαίνει να έχει μία θεία που προέρχεται από εύπορη οικογένεια στην Αλεξάνδρεια.
Ο Iraklis Karafilakis, δεν ήταν παρών στο γάμο των παιδιών του. Βρισκόταν κάπου στις ΗΠΑ την εποχή που ο Φ.Σ. Φιτζέραλντ έγραφε για τον Μεγάλο Γκάτσμπι, τότε που το χρηματιστηριακό κραχ, η Μεγάλη Ύφεση, η ποτοαπαγόρευση, η πολεμική οικονομία, η κατάρρευση της γεωργίας, το New Deal, η ποπ κουλτούρα άφηναν το αποτύπωμά τους σε μία βιομηχανία πολιτισμού εθισμένη στα διεγερτικά, τον καφέ, τη ζάχαρη και την κοκαΐνη.
Μου είπαν ότι κατέληξε στη Νέα Υόρκη, όπου έβαφε γέφυρες και ότι πέταξε ένα πινέλο σε έναν άνδρα, ο οποίος πιθανότατα έχασε την ισορροπία του και έπεσε από την σκαλωσιά που βρισκόταν, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του.
Δεν γνώρισα ποτέ τον προπάππου μου.
Η ΠΡΟΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ, ΘΕΜΕΛΙΝΑ
Ήμουν πέντε ετών όταν πέρασα το κατώφλι του σπιτιού της προγιαγιάς μου, Θεμελίνας.
Ήταν νεκρή και τοποθετημένη ομοιόμορφα στο τραπέζι της κουζίνας. Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα που απέκτησα από την προγιαγιά μου. Οι υπόλοιπες ήταν από τη μία και μοναδική αυτή φωτογραφία και από τις ιστορίες του παρελθόντος που μου μετέφεραν μέλη της οικογένειας.
Έχασε τον πρώτο της γιο σε έναν εμπορικό στόλο που βομβαρδίστηκε στον πόλεμο.
Μεγάλωσε όμως τον άλλο της γιο, ο οποίος έπασχε από νοητική αναπηρία, μετά από τραύμα που υπέστη ως έγκυος στη μήτρα της, την ημέρα του ξυλοδαρμού της.
Δυσκολεύτηκα να καταλάβω τον προπάππου μου Ηρακλή. Έναν εγκληματία. Έναν φυγά του νόμου.
Αισθάνομαι μπερδεμένη όσο προσπαθώ να καταλάβω πώς ήταν όταν επέστρεψε στο σπίτι του, πλέον ως ηλικιωμένος.
Ζούσε σε μία καλύβα ανάμεσα στο σπίτι της πρώην γυναίκας του και το σπίτι της κόρης του, ψηλά σε μια πλαγιά.
Ο ξάδελφός μου, μου είπε ότι ο Iraklis Karafilakis έφυγε από την Κάλυμνο, και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Τέλενδο ένα μικρότερο νησί κοντά σε μια χήρα.
ΕΝΑΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΜΩΣΑΪΚΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ
Η νοσταλγία μπορεί να συναρπάσει και να απογοητεύσει.
Έχοντας αποκτήσει μία μικρή εικόνα για τη ζωή των προγόνων μου, γράφω μια ιστορία και με ποιητική άδεια δίνω μορφή σε έναν άνθρωπο που έζησε κάποτε.
Για όλα όσα μπορεί να ήταν, ένας κατά συρροή δολοφόνος, φυγάς, λαθρεπιβάτης, αχινός, ορφανός, λούστρος, σφουγγαράς, καιροσκόπος, ναρκισσιστής, φιλοχρήματος, γυναικάς, μεθύστακας που κακοποιούσε και εγκατέλειπε τα παιδιά του, αυτός ο βαφέας γεφυρών, δεν παύει να ήταν ένας ζωντανός χαρακτήρας στο μωσαϊκό της ζωής μου.
Έχω την ανάγκη να ξεθάψω το παρελθόν και να αντιμετωπίσω τα φαντάσματα, τα πνεύματα των προγόνων μας που στροβιλίζονται γύρω μας.
Τα αέρια υποατομικά σωματίδια τους μπορεί να είναι απλώς οι ψυχές τους που παραμένουν εδώ γύρω και θέλουν να μας γυαλίσουν τα παπούτσια.
Ο πατέρας μου, Iraklis Georgiou Roussos (1938-2019), πήρε το όνομά του.
Τελειώνω λοιπόν την ιστορία αυτή, με την εξής πρόταση:
γιορτάζω τον προπάππου μου, έναν επ’ ουδενί τέλειο άνθρωπο, που όμως κάποτε ως φυγάς έζησε μια απίστευτη ζωή».
Πηγή: ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ-KOULA ROYSSOS- Απόδοση:ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΑΠΠΑ
