Γράφει ο Δημήτρης Συμεωνίδης*
*Ο Δημήτρης Συμεωνίδης είναι σύμβουλος στρατηγικής και χάραξης πολιτικής στο χώρο της ενεργειακής μετάβασης και αναλυτής γεωπολιτικού ρίσκου στο χώρο της ενέργειας. Εργάζεται ως ερευνητής στο ΕΚΕΤΑ, όπου ερευνά τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις ενσωμάτωσης της οικονομίας υδρογόνου στις τοπικές κοινότητες. Παράλληλα, είναι ιδρυτής του Decentralized Solutions Global Network, όπου εργάζεται πάλι με φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης και τοπικές
κοινότητες (συμπ. Κοινωνίας των πολιτών) για την εκπαίδευση και την επιτυχημένη ενσωμάτωση αποκεντρωμένων δομών ενέργειας και αγροτικής παραγωγής.
Από το 2023, έλαβε το χρίσμα του Πρεσβευτή της Συμφωνίας για την Κλιματική Αλλαγή από την ΕΕ, αλλά και επιλέχθηκε ως Νέος Πρεσβευτής της Ενεργειακής Μετάβασης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Βιώσιμης Ενέργειας.
Υπάρχει “έξυπνη” μακροπρόθεσμη λύση στο πρόβλημα των αποβλήτων της Καλύμνου;
Για πολλούς, η Κάλυμνος είναι γνωστή ως το νησί των σφουγγαράδων, ένας τόπος με υψηλής ποιότητας φυσικές ομορφιές ενώ τα τελευταία χρόνια είναι γνωστή Διεθνώς και ως νησί της Αναρρίχησης. Τα βράχια της προσφέρονται για αναρρίχηση, έχουν δημιουργηθεί περισσότερες από 3.500 αναρριχητικές διαδρομές και έχει αναδειχθεί στους πρώτους αναρριχητικούς προορισμούς παγκοσμίως.
Οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού, αλλά και οι επισκέπτες αντιμετωπίζουν όμως και μια άλλη πραγματικότητα. Η πραγματικότητα αυτή σχετίζεται με τη διαχείριση των αποβλήτων, η οποία είναι ιδιαίτερα προβληματική, καθώς, μέχρι τώρα, ακόμα και οι προσπάθειες απλής ανακύκλωσης υστερούν συγκριτικά με άλλα νησιά και κοινότητες στη χώρα μας. Αυτό έχει οδηγήσει στη μαζική καύση αποβλήτων, τα οποία δημιουργούν ανεξέλεγκτες εκπομπές επιβλαβών αερίων, με αντίκτυπο τόσο στο περιβάλλον όσο και στην υγεία των πολιτών. Τα νούμερα σχετικά με τη
διαχείριση αποβλήτων είναι τρομακτικά, αλλά όχι μόνο σε επίπεδο Καλύμνου. Τα απόβλητα είναι υπεύθυνα για παραπάνω από 10% (!!!) από τις εκπομπές αερίου παγκοσμίως. Κάτι τέτοιο τρομάζει περισσότερο αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για βιομάζα που, αν βρούμε έναν δημιουργικό και οικονομικά συμφέρον τρόπο να την αξιοποιήσουμε, αφαιρούμε το 1/10 του μεγαλύτερου προβλήματος του πλανήτη μας! Είναι ακόμα πιο σημαντικό για τόπους όπως η Κάλυμνος, που χαρακτηρίζονται από “ανέγγιχτους” τόπους που προσελκύουν τουρίστες για αυτόν ακριβώς το λόγο. Πώς όμως θα μπορούσε μια νησιωτική κοινότητα να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα;
Αξιοποιώντας τη βιομάζα
Για να καταλάβουμε πώς μπορεί να αξιοποιηθεί οποιοδήποτε είδος βιομάζας, αρκεί να σκεφτούμε τί κάνουμε εδώ και αιώνες με το πιο σύνηθες είδος βιομάζας, το ξύλο. Η αξιοποίηση οργανικής ύλης μπορεί να γίνει με 3 τρόπους/μορφές, ή αλλιώς σε 2 τομείς: Ενέργεια & Αγροτική Παραγωγή
Waste-to-Energy
Μια από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους αξιοποίησης βιομάζας είναι αυτή της μετατροπής της σε ενέργεια. Οργανικά απόβλητα, για παράδειγμα, μπορούν να περάσουν μια διαδικασία ζύμωσης, χώνευσης, πυρόλυσης ή απλά καύσης. Οι πρώτες μέθοδοι είναι πιο αργές, αλλά και φθηνές, με τις τελευταίες 2 να είναι πιο ακριβές και ταχύτερες. Η ενέργεια για την καύση μπορεί να προσδίδεται από ΑΠΕ, όπως Φωτοβολταϊκά ή CSP, μια νέα αλλά πιο ακριβή τεχνολογία. Το αποτέλεσμα συνήθως είναι βιοαέριο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί, χωρίς επιπρόσθετη επεξεργασία, σε όλα τα συστήματα του νησιού, ακόμη και να δώσει ισχύ σε γεννήτρια ρεύματος, αλλά και για ανάγκες θέρμανσης το χειμώνα. Πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν κάνει δυνατή ακόμα και τη μετατροπή πλαστικού σε βιοαέριο, που λύνει ένα τεράστιο πρόβλημα για ένα νησί σαν την Κάλυμνο, καθώς εν γένει τα νησιά αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα με τη διαχείριση των πλαστικών. Ένας ακόμη λόγος για ένα τέτοιο έργο είναι η μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές πετρελαίου, που είναι μάστιγα για τα περισσότερα νησιά.
Το μειονέκτημα της συγκεκριμένης τεχνολογίας είναι ότι συνήθως χρειάζεται μεγάλο αρχικό κεφάλαιο για την εγκατάσταση. Μια ακόμα πρόκληση που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι το περιβαλλοντικό αντίκτυπο γιατί, αν γίνει λάθος σχεδιασμός, μπορεί και πάλι να υπάρχουν
εκπομπές ρύπων.
Waste-to-Soil
Ένας άλλος τρόπος αξιοποίησης που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η μετατροπή σε υλικά που ενισχύουν την υγεία του εδάφους. Αυτά διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: Τα βιοδιεγερτικά, τα εδαφοβελτιωτικά και το biochar. Τα περισσότερα οργανικά απόβλητα είναι πλούσια σε άνθρακα, φώσφορο και άζωτο, και όλα από αυτά έχουν ιδιαίτερη αξία για το έδαφος. Για τις πρώτες 2 κατηγορίες, μια σχετικά απλή διαδικασία διαχείρισης της βιομάζας ή ακόμα και των υδατικών αποβλήτων μπορεί να δημιουργήσει τα προϊόντα ενδιαφέροντος και να διανεμηθούν ή να πουληθούν σε αγρότες. Η Κάλυμνος μπορεί να μην έχει καλλιέργειες που χρειάζονται ιδιαίτερη λίπανση, ωστόσο θα μπορούσαν να διανεμηθούν βιοδιεγερτικά ή biochar σε παραγωγούς κρασιού ή φρούτων και λαχανικών για την ενίσχυση του εδάφους, καθότι, λόγω της κλιματικής αλλαγής, παρατηρείται μια επιδείνωση στην ποιότητα του εδάφους παντού. Επίσης, τα υδάτινα λύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις υδατοκαλλιέργειες και την αλιεία στην Κάλυμνο, μειώνοντας τα κόστη του χώρου. Στην περίπτωση αυτή το θετικό είναι ότι οι διαδικασίες μετατροπής είναι σχετικά πιο απλές και φθηνές, χωρίς την ανάγκη ιδιαίτερης εγκατάστασης, ωστόσο η συλλογή και χρήση των αποβλήτων έχει μεγαλύτερη διάρκεια, καθώς πρέπει να ελεχθεί η ύπαρξη τοξικών ουσιών. Είναι μείζονος σημασίας, αφού μιλάμε για τρόφιμα και άμεση επαφή με το ανθρώπινο σώμα.
Προκλήσεις και Δυνατότητες
Όπως ήδη ανέφερα, καμία λύση δυστυχώς δεν έρχεται με προκλήσεις. Στην περίπτωση της Καλύμνου και της αξιοποίησης βιομάζας, μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες:
1) Χρηματοδοτικές: Όπως αναφέρθηκε, ο εξοπλισμός παραγωγής βιοενέργειας έρχεται με πολύ υψηλά κόστη και ακόμη και τα βιολιπάσματα θα χρειαστούν ένα σημαντικό αρχικό κεφάλαιο. Ο δρόμος επίλυσης του προβλήματος βρίσκεται στα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Το πιο σημαντικό από αυτά είναι τα προγράμματα της ΕΕ στο χώρο του περιβάλλοντος, της ενέργειας και της αγροτικής παραγωγής, σε προγράμματα όπως το Horizon Europe, τα κατά τόπους INTERREG και άλλα θεματικά προγράμματα. Για παράδειγμα, το Clean Hydrogen Partnership προσφέρει χρηματοδοτήσεις στο χώρο του υδρογόνου και ένας τρόπος παραγωγής υδρογόνου από βιομάζα θα είχε ενδιαφέρον. Επιπρόσθετα, η Κάλυμνος πρόσφατα αντιμετώπισε προβλήματα με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.
Προγράμματα όπως τα προαναφερθέντα μπορούν να υποστηρίξουν και την αγορά οχημάτων βιοαερίου. Σε δεύτερη μοίρα, μετά, ιδιωτικά κεφάλαια θα μπορούσαν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ο Δήμος Καλύμνου μπορεί να λειτουργήσει ως εταίρος που θα παρέχει την τοποθεσία που θα γίνει μια καινοτόμα εγκατάσταση βιοαερίου, μετά από διαβουλεύσεις με την τοπική κοινότητα, η οποία θα ενημερωθεί
πλήρως για το τί σημαίνει η εγκατάσταση μιας τέτοιας τεχνολογίας. Συμμετοχή σε τέτοιες κοινοπραξίες συνεπάγεται δικτύωση του Δήμου και του νησιού, μια περίπλοκη αλλά σημαντική διαδικασία
2) Κοινωνικές/Οικονομικές: Η εγκατάσταση μιας μονάδας βιοαερίου ή βιολιπασμάτων συνεπάγεται συμμετοχή όλης της τοπικής κοινότητας, από τους παρόχους της βιομάζας(εταιρίες, πολίτες) μέχρι τους χρήστες, αλλά και τους λειτουργούς της μονάδας και τις δημοτικές αρχές. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, συνεπώς, πριν γίνει η οποιαδήποτε εγκατάσταση, να γίνουν 2 ενέργειες. Η πρώτη αφορά την εκπαίδευση, ώστε όλοι οι συμμετέχοντες να αντιλαμβάνονται τον τρόπο λειτουργίας, τα οφέλη και πώς μπορούν να συνεισφέρουν. Η δεύτερη αφορά τον συντονισμό όλων, ώστε να καταλήξει η κοινότητα σε ένα μοντέλο διαχείρισης και ένα επιχειρηματικό μοντέλο. Η διαχείριση από όλη την κοινότητα έχει τα οφέλη της, αλλά αντίστοιχα οφέλη έχει και η δημιουργία μιας επιχείρησης, που θα μπορεί να εξελίξει την τεχνολογία και να επεκταθεί. Ο ακριβής τρόπος λειτουργίας θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα διαβουλεύσεων.
Ελπίδα ή Φουτουριστικές Σκέψεις;
Θα ήταν ψέμα να πει κανείς ότι η καινοτομία στη διαχείριση αποβλήτων είναι κάτι απλό. Είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που χρειάζεται τη συμβολή όλου του νησιού για την ολοκλήρωση της και σίγουρα η λύση για άμεσα αποτελέσματα είναι η επαναφορά του συστήματος ανακύκλωσης.
Οι προτάσεις αυτού του άρθρου αφορούν τη μακροπρόθεσμη στρατηγική βιωσιμότητας και κυκλικής οικονομίας της Καλύμνου. Ένα σύστημα έξυπνης διαχείρισης αποβλήτων μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές πετρελαίου, μείωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και δημιουργία ενός ισχυρού πράσινου brand τουρισμού που, με πρόσφατες έρευνες, είναι κάτι που όλο και περισσότεροι τουρίστες ψάχνουν. Κάνοντας το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα, την κινητοποίηση σε τοπικό επίπεδο, μπορούν να ανοιχθούν πολλοί δρόμοι.