Τα σχολεία άνοιξαν για να υποδεχθούν τα παιδιά και τους πνευματικούς γονείς τους που τα είχαν αποχαιρετήσει για να ανακτήσουν δυνάμεις, ενόψει του νέου διδακτικού έτους 2024-25.
Σήμερα περισσότερο από χθες κρίνεται αναγκαίο αυτό το «διάλειμμα» των θερινών διακοπών λόγω της κλιματικής αλλαγής και της ακαταλληλότητας των διδακτηρίων να περιορίσουν τις συνέπειές της.
Δεν είναι, δυστυχώς, το μοναδικό πρόβλημα που ταλαιπωρεί την ελληνική Παιδεία. Αποτελεί ένα ανάμεσα στα πολύ πιο σοβαρά, που αντιμετωπίζει το εκπαιδευτικό μας σύστημα, από το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η θέση και η παρουσία μας στον πολιτισμένο κόσμο. Τα «προϊόντα» του, επιστημονικά, τεχνολογικά, πνευματικά, καλλιτεχνικά, παραγωγικά, καθορίζουν από κοινού και με άλλες συνιστώσες το παρόν και το μέλλον μας.
Καταρχάς, πρέπει να δούμε τη διαφορά ανάμεσα στις δύο έννοιες, εκπαίδευση και παιδεία. Αν και προέρχονται από την ίδια ρίζα, διαφέρουν σημαντικά. Η εκπαίδευση απευθύνεται στον νου, στις πνευματικές ικανότητες και στις σωματικές δεξιότητες και αποβλέπει στο να προσφέρει επαγγελματικά εφόδια, πτυχία και κατάρτιση, για εξεύρεση εργασίας και βελτίωση του επιπέδου ζωής. Η παιδεία αναφέρεται σε ανώτερες πνευματικές και ηθικές αξίες. Κανείς δεν μπορεί να δώσει το περιεχόμενό της καλύτερα από τον σοφό Θαλή τον Μιλήσιο: «Αγάπα την παιδεία, τη σωφροσύνη, την αλήθεια, την επιμέλεια, την οικονομία, την τέχνη, την ευσέβεια». Αρκεί να προσθέσουμε σε αυτές τις αξίες και τη δικαιοσύνη, τη συνισταμένη όλων των αρετών: «εν γαρ δικαιοσύνη συλλήβδην πάσα αρετή ένι”*( Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1129b-1130a), καθώς επίσης και τη χριστιανική φιλανθρωπία και αγάπη, την οποία τόσο υπέροχα ύμνησε ο Απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους Α’ Επιστολή του. Στην εποχή μας και μετά από πολλές παλινδρομήσεις η παιδεία στη Χώρα μας, σε αντίθεση με την εκπαίδευση που έχει σημειώσει αξιοζήλευτα άλματα, έχει παραμεληθεί και απομακρυνθεί από τις αξίες που χάρισαν στην ανθρωπότητα η κλασική αρχαιότητα και η χριστιανική βιοθεωρία. Είναι πια φανερό πως χρειαζόμαστε μια αλλαγή πλεύσης που θα μειώσει το χάσμα ανάμεσά τους.
Αυτό θα συμβεί, αν η Παιδεία επανακτήσει τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της, τον οποίο έχει χάσει εξολοκλήρου τις τελευταίες δεκαετίες. Αν επαναξιολογηθεί ως το υπέρτατο αγαθό, όπως το θεωρούν και το διδάσκουν οι σοφοί πρόγονοί μας. Ο Πλάτων αναφέρει σε έργο του: «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται». (Μενέξενος, 347). O Ισοκράτης, ανάμεσα σε πολλές άλλες παραινέσεις του σε διδακτική επιστολή προς τον νεαρό Δημόνικο γράφει πως πρέπει να κοσμείται από σεμνότητα, δικαιοσύνη και σωφροσύνη, όπως οφείλει να είναι και το ήθος όλων των νέων. Και ακόμη πως πρέπει να σέβεται τους θεούς, να τιμά τους γονείς, να εκτιμά τους φίλους και να πείθεται στους νόμους. «Τας επιθυμίας μετά δόξης θήρευε …εγκράτειαν πάντων άσκει: κέρδους, οργής, ηδονής, λύπης… της αρετής ουδέν κτήμα σεμνότερον και βεβαιότερον. Κάλλος μεν, ή χρόνος ανήλωσεν ή νόσος εμάρανε, πλούτος δε κακίας ή καλοκαγαθίας υπηρέτης εστίν, ρώμη μετά φρονήσεως ωφέλησεν, άνευ δε ταύτης έβλαψεν»…
Ο Πολύβιος υποστηρίζει: “Ουκ εκ των έσω κοσμείται πόλις αλλά εκ της των οικούντων αρετής”. Και ο Πλούταρχος στο περίφημο έργο του «Περί παίδων αγωγής» γράφει: Η ευγενική καταγωγή είναι καλή, αλλά των προγόνων αρετή. Ο πλούτος πολύτιμος, αλλά τύχης απόκτημα και όχι πάντοτε ωφέλιμος. Η δόξα σεβαστή, αλλά αβέβαιη. Η ομορφιά πολυπόθητη, αλλά λιγόχρονη. Η υγεία ανεκτίμητη, αλλά ασταθής. Η σωματική δύναμη αξιοζήλευτη, αλλά ευάλωτη σε αρρώστιες και γερατειά. Ένα αρχικό, μεσαίο και τελικό κεφάλαιο υπάρχει, η εξαιρετική παιδεία και η σωστή αγωγή που οδηγούν στην αρετή και την ευτυχία. (κεφ.8d, σε ελεύθερη απόδοση). Ελάχιστα ψήγματα σοφίας και παιδείας ανάμεσα στα πολλά που περιείχε το προγονικό εκπαιδευτικό σύστημα και του οποίου καρπός υπήρξε ο κλασικός πολιτισμός. Μπορεί να συναντήσει κανείς σήμερα στην οποιαδήποτε εκπαιδευτική μας βαθμίδα παρόμοιο περιεχόμενο ύλης και διδασκαλίας που να διαπλάθει χαρακτήρες και να επαναφέρει το ηθικό πλεονέκτημα και τη χαμένη υπερηφάνεια στη χώρα και τον λαό μας; Να ενισχύει τους συνεκτικούς κοινωνικούς δεσμούς, να αναπτύσσει τα υποτονικά πατριωτικά αισθήματα, να τονώνει το εθνικό φρόνημα και την αυτοπεποίθησή μας;
Αυτές τις αξίες η πολιτική και η πνευματική ηγεσία πρέπει επιτέλους να τις εντάξει μέσα σε μία γενναία μεταρρύθμιση στα εκπαιδευτικά προγράμματα όλων των βαθμίδων. Στη διάρκεια δύο και πλέον αιώνων ελεύθερου βίου, έγιναν φιλότιμες προσπάθειες, χωρίς να βρεθεί ωστόσο μέχρι σήμερα η «χρυσή τομή» ανάμεσα στην επαγγελματική κατάρτιση, στην οποία αποβλέπει η Εκπαίδευση, και στην ηθική, ψυχική και πνευματική καλλιέργεια, στην οποία στοχεύει η Παιδεία. Δεν έγιναν οι απαραίτητες συγκλίσεις μεταξύ των διαφορετικών ιδεολογικών, πολιτικών και οικονομικών ρευμάτων που εμποδίζουν την εξεύρεση και εφαρμογή λύσεων σε υπαρξιακά εκπαιδευτικά μας προβλήματα. Πολλά απ’ αυτά δεν απαιτούν υψηλές δαπάνες. Και για όσα τις χρειάζονται, δεν υπήρξαν ηγέτες-εκτός από μερικές φωτεινές εξαιρέσεις- για να τις αναλάβουν.
Το θέμα είναι τεράστιας σημασίας. Μόνο μία «Επιτροπή Σοφών» από εκπροσώπους όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων και από επιφανή και καταξιωμένα μέλη του επιστημονικού, πνευματικού και καλλιτεχνικού χώρου της πατρίδας μας, θα μπορούσε να αναλάβει την αποστολή να καθορίσει το περιεχόμενο, τους άξονες και τους στόχους ενός φιλόδοξου εκπαιδευτικού προγράμματος, το οποίο θα περικλείει και τις τέσσερις βαθμίδες-προσχολικής, δημοτικής, γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης. Μία Επιτροπή με τη συμμετοχή και εκπαιδευτικών της σχολικής έδρας για ζητήματα που αφορούν την έκταση και τις δυσκολίες της διδακτέας ύλης που εξαναγκάζουν τους γονείς από πολύ νωρίς να προσλαμβάνουν «φροντιστές», γιατί αδυνατούν πολλοί, ακόμη και απόφοιτοι Γυμνασίου, να βοηθούν τα παιδιά τους! Ένας σχεδιασμός που τα συμπεράσματα και οι προτάσεις του θα πρέπει εξαρχής να συμφωνηθεί ότι θα γίνουν αποδεκτά και σεβαστά, κατά πλειοψηφία, αφού οι διαφορετικές ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές προσεγγίσεις δεν πρόκειται να οδηγήσουν σε ομοφωνία. Μια βαθιά αλλαγή που θα λάβει σοβαρά υπόψη τις σταθερές αξίες του Έθνους. Τη Γλώσσα, την Ιστορία, τη Φιλοσοφία, την Τέχνη, τη Λογοτεχνία, κατακτήσεις από τις οποίες όλο και περισσότερο απομακρύνεται τις τελευταίες δεκαετίες η Παιδεία μας. Ελάχιστα ψιχία απ’ αυτόν τον προγονικό θησαυρό γεύονται σήμερα τα παιδιά μας! Πολύ λιγότερα απ’ όσα διδάσκονται και μαθαίνουν οι νέοι άλλων χωρών για τον πνευματικό πλούτο της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας! Και φυσικά, μια παρόμοια χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής δεν μπορεί να αγνοεί όλες εκείνες τις επιστημονικές και τεχνολογικές κατακτήσεις του σύγχρονου πολιτισμού που οδηγούν στην αύξηση των υλικών αγαθών, στην βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του επιπέδου ζωής. Το γεγονός αυτό, μαζί με τις αδυναμίες της Πολιτείας να στηρίξει ικανοποιητικά την απασχόληση, τη στέγαση, την υγεία και τον πολιτισμό για να κρατήσει κοντά της ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, έχει πληγώσει την εθνική υπερηφάνεια και τη φιλοπατρία, όπως και την ελπίδα των πολιτών της για ένα καλύτερο και ασφαλέστερο αύριο.
Στις μέρες μας, μοιάζει να έχει παραδοθεί η Εκπαίδευση- για Παιδεία δεν μπορεί να γίνεται σοβαρός λόγος- στην υπηρεσία ανάδειξης καταρτισμένων πολιτών σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς, ικανών να αντιμετωπίζουν τις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις του βίου. Και στον τομέα αυτόν θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι έχει εξαιρετικά αποτελέσματα η Ελλάδα. Αποτελεί όμως ο στόχος αυτός το μόνο αγαθό που πρέπει να υπηρετεί; Φαντάζομαι πως όχι. Καμιά πολιτισμένη χώρα δεν επιθυμεί να στηρίξει το μέλλον τής νέας γενιάς στο ένα της πόδι. Θα συνεχίσουμε να το κάνουμε εμείς, οι κληρονόμοι ενός πνευματικού ανθρωποκεντρικού πολιτισμού, που εξακολουθεί να εμπνέει και να καθοδηγεί τον κόσμο σε Ανατολή και Δύση;
Επί του παρόντος μια παρόμοια σταυροφορία δεν φαίνεται ορατή στον τόπο μας. Μοιάζει να έχουμε κολλήσει όλοι σ΄ ένα τέλμα, ή ακόμη χειρότερα να έχουμε πέσει μέσα σ΄ ένα πηγάδι που το νερό του συνεχώς ανεβαίνει …
Ηγεσίες κατώτερες των περιστάσεων εδώ και πολλές δεκαετίες δεν έχουν το σθένος και το όραμα να ταράξουν τα λιμνάζοντα ύδατα.
Και φέτος, σε ένα ακόμη ανάπηρο διδακτικό έτος, για να αποδείξουν πως κάτι κάνουν, ξεκινούν τη νέα σχολική χρονιά με μια… “σημαντική μεταρρύθμιση”: Επαναφέρουν τις αδικαιολόγητες απουσίες των μαθητών που είχαν καταργήσει πέρυσι(!), σε 40 και συνολικά- μαζί με τις δικαιολογημένες- σε 74, ενώ παράλληλα καθιστούν υπεύθυνους και υπόλογους τους γονείς να παρακολουθούν και να καταγγέλλουν τα παιδιά τους! (Καθημερινή, 24/8). Να προσέχουν λοιπόν οι μαθητές να σταματούν στις 39, για να γλιτώσουν από τη στασιμότητα, όπως παλαιότερα οι κατάδικοι σε ραβδισμό ή μαστίγωση, όταν γλίτωναν την τεσσαρακοστή, μη γίνει λάθος, δεν την αντέξουν και «απορριφθούν» από τη ζωή!… Γιατί θα τις κάνουν όλες τις απουσίες- ιδίως οι μεγάλοι μαθητές- δικαιολογημένες και μη- αφού έχει απαξιωθεί στα μάτια τους η δημόσια εκπαίδευση και πολλές άλλες θεμελιώδεις αξίες, ενώ ζούμε δίπλα σε «γείτονες» που έχουν βαφτίσει τις θάλασσές μας και πολλά από τα «υπερκείμενα ακίνητά της» σε «γαλάζια δική τους πατρίδα»…
Ας μην καταλήξουμε όμως τόσο απαισιόδοξα. Να ελπίσουμε σ΄ ένα καλύτερο αύριο. Η αισιοδοξία είναι χαρακτηριστικό της νεότητας και με αυτήν πρέπει να κλείσουμε. Ας ευχηθούμε λοιπόν στα παιδιά όλων των βαθμίδων, πριν και πάνω απ’ όλα, υγεία και προσήλωση στο καθήκον, που θα τους οδηγήσει στην πραγμάτωση των ονείρων τους και θα δικαιώσει τον πολύχρονο και επίπονο μόχθο τους και τις θυσίες των γονιών τους. Και στους δασκάλους μας, δύναμη και δημιουργική και παραγωγική διάθεση. Να σταθούν στο ύψος της αποστολής τους. Να μην λησμονούν ότι, ανεξάρτητα από το αντικείμενο διδασκαλίας τους, παραμένουν πάντοτε παιδαγωγοί που με το παράδειγμα, τον λόγο και τη σοφία τους διαμορφώνουν το ήθος και τον χαρακτήρα των μαθητών τους.
ΚΑΛΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ.
*συνολικά κάθε αρετή περιέχεται.
Κάλυμνος, 9 Σεπτεμβρίου 2024
