Πολιτισμικές και Λαογραφικές καταγραφές για το Σεπτέμβρη μήνα, στην Κάλυμνο
Να ’μαστε ξανά, όπως υποσχεθήκαμε στους αγαπητούς αναγνώστες, παρέα με την πολυαγαπημένη φιλενάδα μας, την «Παράδοση», για να συνεχίσουμε το οδοιπορικό μας, που αφορά τις Πολιτισμικές και Λαογραφικές καταγραφές για το μήνα Σεπτέμβρη… τον Καλύμνιο, από του Σταυρού και πέρα…
Με το σκάσιμο του ήλιου, παραμονή του «Σταυρού», δεκατρείς του Σεπτέμβρη, βρήκα την «Παράδοση» να με περιμένει στο γνωστό μας μέρος, εκεί στην πεζούλα, πού ’ταν στη ρίζα της θαλασσινής αρμύρας, κάτω από το μοναστηράκι της «Βου(β)αλίνας». Την καλημέρισα μ’ ένα δίστιχο που το σκάρωσα εκείνη τη στιγμή:
«Νά την και μπράαλε (μπρόβαλε) με το φουτά τον άσπρο
Κι ηφάνταζε στην χαραυγή σαν τ’ αμερινού το άστρο
Το χάρηκε, γιατί έτσι απλά, αφθόρμητα έβγαιναν τότες από καρδιάς στιχάκια όλο λυρισμό και συναίσθημα. Από μακριά με χαιρετά κι από κοντά μου λέει:
– Πάλι με τσιγκλίζεις δάσκαλε, μου ξυπνάς τα περασμένα και… θα τ’ ακούσεις! Έλα γιατί άργησες και… «θα μας πάρει η μέρα»! Φαίνεται ξέχασες ’κείνο το έμορφο και διδακτικό τραγουδάκι που μας μάθαιναν οι παλιοί δάσκαλοι στο σχολειό. «Ξημερώνει αυγή δροσάτη με το πρώτο της πουλί // λες και κράζει τον εργάτη, στη φιλόπονη ζωή. Πριν αχνίσει το κάθε αστέρι // με χαρούμενη καρδιά // νέοι μεσόκοποι και γέροι τρέξτε όλοι στη δουλειά…».
Κείνη τη στιγμή, πάνω στην αρμύρα, ένα κιφιστακάκι (κίτρινο μικροπούλι τόσο δα) όλο ζωντάνια πηδούσε από κλωνάρι σε κλωνάρι, τινάζοντας τη δροσιά από το βραδινό αγιάζι. Είχε ήδη πιάσει δουλειά!
– Η Φύση μας διδάσκει δάσκαλε. Ας πιάσουμε λοιπόν δουλειά, να μην της χαλάσουμε το χατίρι!
Δεκατέσσερις του Σεπτέμβρη κι εκκλησία μας γιορτάζει την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, του πανίερου τιμίου ξύλου, πάνω στο οποίο ο Χριστός μας μαρτύρησε και το εμπότισε με το άγιο αίμα του, για τη σωτηρία μας. Διπλή η ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Η πρώτη ήταν όταν η Αγία Ελένη, καθοδηγούμενη από το ευλογημένο άρωμα του βασιλικού, βρήκε τον παραχωμένο στον Γολγοθά Τίμιο Σταυρό, και τον παρέδωσε στον πατριάρχη των Ιεροσολύμων όπου και έγινε με λαμπρή τελετή η ΄Υψωσή Του ( 14 Σεπτεμβρίου 335 μ.Χ.), στο ναό της Αναστάσεως. Η δεύτερη όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος, μετά από μακροχρόνιους πολέμους νίκησε τους Πέρσες, οι οποίοι τον είχαν πάρει ως λάφυρο, όταν κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα. Η Ύψωση στη Κωνσταντινούπολη(14 Σεπτεμβρίου 629 μ.Χ.), υπήρξε ιστορική και καθιερώθηκε ως δεσποτική γιορτή, σε ανάμνηση του πάθους του Χριστού και είναι ισότιμη με την Μ. Παρασκευή. Τη μέρα αυτή οι πιστοί την τιμούν και με αυστηρή νηστεία, εκτός αν πέσει ημέρα Σάββατο ή Κυριακή, οπότε τρώνε λάδι.
Η Παράδοση που παρακολουθούσε το ιστορικό της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, με σταμάτησε με το ξεχωριστό, το αινιγματικό χαμόγελό της.
– Όλα αυτά τα ιστορικά, καλά κάνεις δάσκαλε και τα θυμίζεις. Εμείς όμως οι παλιοί τα γνωρίζουμε από τους γονείς, τους παππούδες και τις παλιά(δ)ες (γιαγιάδες) μας, που μες στις δύσκολες μέρες του πολέμου και της προσφυγιάς στη Παλαιστίνη, είχαν την ευτυχία να περιδιαβούν, να δουν και να προσκυνήσουν τα Άγια χώματα που βημάτισε ο Κύριος. Πολλές βαπτίστηκαν στα αγιασμένα νερά του Ιορδάνη ποταμού και έγιναν «χαζήαινες». Στο γυρισμό από την προσφυγιά έφεραν και ξύλινα μικρά σταυρουδάκια, από το τίμιο ξύλο του Σταυρού, που τα φορούμε ακόμα για φυλακτό, και μάλιστα όξω ’που τα ρουχαλάκια μας.· να φαίνονται, για να δηλώνουμε την πίστη μας! Τα μάθαμε και στο Σχολειό και στην Εκκλησσά και από το σπιτικό μας. Ήταν τότες που τα Σχολεία ήταν «Ελληνικά» και μας μάθαιναν το μεγαλείο της Ελλάδας, έβγαζαν παλικάρια που μάχονταν για την Πατρίδα, ήταν Χριστιανικά και Ορθόδοξα και μας κρατούσαν κοντά στο δρόμο του Χριστού. Ήταν και οι γονείς μας που μας μάθαιναν να σεβόμαστε τους ήρωες, να τιμούμε και να γιορτάζουμε τους αγίους και να ακολουθούμε πιστά τις έμορφες και πολύτιμες παραδόσεις, που μας άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας!
Την άκουγα να τα λέει με πάθος. Εγώ πάντως ομολογώ, ότι δεν μπορούσα να την….. ‘ποστομώσω! (να της δώσω την πρέπουσα απάντηση)
Παραμονή λοιπόν του Σταυρού και οι ευσεβείς Χριστιανοί ένιωθαν την αγιότητα της ημέρας που ερχόταν. Από νωρίς το απομεσήμερο άρχιζαν να προσέρχονται για τον κατανυκτικό εσπερινό στα εκκλησάκια, που εόρταζαν, κουβαλώντας γλάστρες με ολόδροσους και φουντωτούς βασιλικούς, που με ξεχωριστή φροντίδα περιποιόταν, ως τάμα στο Σταυρό. Να στολίσουν την άγια εικόνα της ΄Υψωσης του Τιμίου Σταυρού, τον ξύλινο Σταυρό που ήταν τοποθετημένος στον αργυρό δίσκο, να ψάλλουν το «Κύριε ελέησον», και το «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…», να ευλογηθούν με το ράντισμα του αγιασμού, να πάρουν μαζί τους κι ένα κλωνί. βασιλικό για φυλακτό, να πιάσουν προζύμι, με αγιασμό και βασιλικό, για να το έχουν όλο το χρόνο στο ζύμωμα των ψωμιών τους. Το πρώτο ψωμί θα το πήγαιναν πρόσφορο στην εκκλησία για τη θεία κοινωνία· να το φυτέψουν κιόλας. Το κλωνί αυτό σίγουρα θα έπιανε· να ‘νεστήσουν νιο φυτό!
Πλούσια κι η λαϊκή μούσα τραγουδά τον ευλογημένο βασιλικό, αλλά και συνθέτει αλληγορικές στιχομυθίες και φράσεις, όπως:
«Μάνα σγουρός βασιλικός, πλατύφυλλος και δροσερός
μάνα και ποιος τον πότιζε και τον εκορφολόγιζε
κι έβγαλε φύλλα και κλωνιά και σκέπασε τη γειτονιά
και σκέπασε και μένα, που μ’ έχει η μάνα μου ένα!
…………………………………………………………
Βασιλικέ πλατύφυλλε, με τα σαράντα φύλα
σαράντα σ ‘ αγαπήσανε και πάλι εγώ σε πήρα
Βασιλικό και δυοσμαρί δε βάζω πια στ’ αυτί μου
γιατί μου την εκλέψανε την αγαπητική μου.
…………………………………………………..
Αλληγορικές και μεταφορικές φράσεις για το βασιλικό, απ’ τη σοφία του Λαού μας:
Βασιλικός κι αν μαραθεί και γείρουν τα κλωνιά του
ρίξε νερό στη ρίζα του να ’ρθει στα πρωτινά.(η αρχοντιά και η ευγένεια δεν χάνονται)
Τον έχει σαν βασιλικό στη γλάστρα.(τον φροντίζει ιδιαίτερα)
Χατίρι του βασιλικού ποτίζεται κι η γλάστρα.
Χατίρι του βασιλικού, πίνει η γλάστρα το νερό.
Από βασιλικό κλωνί και από βαλσάμου ρίζα.
Όπου φυτρώνει βασιλικός, δεν πιάνει το κακό.
………………………………………………………..
Καιρός όμως να γνωρίσουμε τα μοναστηράκια που τιμάται και εορτάζεται η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, αρχίζοντας από το παλαιότερο:
Στο Σταυρό, στο Κάστρο
Στο εκκλησάκι του Σταυρού, πάνω στο ερειπωμένο Μεγάλο Κάστρο της Χώρας, που χτίστηκε στα χρόνια των Βυζαντινών, τον 10ο με 11ο αιώνα, για να προστατέψει τους κατοίκους από τις επιδρομές των πειρατών, θα ανεβούν και οι «παραδοσιακές» Χωριανές, που ζουν κάτω και γύρω απ’ αυτό, ιδιαίτερα της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου. Δεν θέλουν ν’ αφήσουν αλειτούργητο, μέρα της χάρης Του, το μοναστηράκι της προγονικής Καστροπολιτείας, Εκεί οι παλιάες τους, ποιος ξέρει πόσων γενεών; έψαλαν με κατάνυξη – το ίδιο κάνουν και αυτές στις μέρες μας – το απολυτίκιο της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, το «Σώσον Κύριε το λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και τον σον φυλάττων διά του Σταυρού σου πολίτευμα»
Σίγουρα οι ψυχές των σκοπών, ψηλά στις καστροπολεμίστρες, θα νιώθουν περηφάνια και θα στέλνουν από τις φρυκτωρίες τους (σκοπιές απ’ όπου έστελναν μηνύματα με φωτιές) στο Ελληνικό Αρχιπέλαγος, ότι στην Κάλυμνο στέκουν ακοίμητοι φρουροί, υπερασπιστές του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας!
***
Στο Σταυρό, στο Καντούνι
Το μοναστήρι κτίστηκε το 1890 -1906, από την Ειρήνη Κασσάρα – Ζερβού, κόρη του Ιωάννη Κασσάρα, δημογέροντα, ΄Ηταν θεία (αδελφή του πατέρα του αείμνηστου δασκάλου Γιάννη Γ. Κασσάρα). Ύστερα από όραμα που είδε και με παρότρυνση της Παναγιάς, ανέβηκε στο κακοτράχαλο πλαΐ, πάνω από την παραλία του Καντουνιού, στην περιοχή «Κλήμα» Πανόρμου, όπου και βρήκε μες σε κοίλωμα, στην εκεί σπηλιά την εικόνα του Σταυρού. Η ευσεβής χριστιανή, με τη συμπαράσταση του συζύγου της Γεωργίου Ζερβού αφιέρωσε τη ζωή της στο κτίσιμο καστρομονάστηρου. Η σπηλιά έγινε ο λατρευτικός χώρος. Απ’ έξω και πλάι χτίστηκαν αυλές, κελιά, παράκελα. Στον κάτω χώρο του μοναστηριού περιμαντρώθηκε περιοχή, όπου σκάφτηκε, κουβαλήθηκε χώμα και φυτεύτηκαν δεντριά. Το άγριο τοπίο μέρεψε, έγινε ένας σωστός παράδεισος , όπου ευτύχισαν να τον ζήσουν ως το θάνατό τους οι κτήτορες. Εκεί στο χώρο της «θυσίας» τους ζήτησαν και τους έθαψαν. Το έργο τους συνέχισε με τον ίδιο ζήλο από το 1960 ο «καλόγερος του Σταυρού» Σάββας Λάππας. Το μοναστήρι του Σταυρού έγινε για τους Καλύμνιους, ιδίως για του «Μπροστινούς» λατρευτικό προσκύνημα. Ψηλά στο Καντούνι ο Τίμιος Σταυρός δεσπόζει, σκορπά τη Χάρη του, καλώντας τους πιστούς να «άρουν το δικό τους Σταυρό» και.. να ακολουθήσουν το μονοπάτι της λύτρωσης!
Διακρίνεται η είσοδος στο άγιο βήμα και γύρω ο κατανυκτικός λειτουργικός χώρος, φροντισμένος με ξεχωριστή λατρευτική διακόσμηση. Στο αριστερό χώρο, με το ανέβασμα στο σπηλιάι, κτίστηκε και μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στην Αγία Ειρήνη. Πλάι στα σκαλοπάτια του ιερού είναι τοποθετημένα τα σεπτά οστά των κτητόρων Ειρήνης Ι. Κασσάρα – Ζερβού, του συζύγου της Γεωργίου Ζερβού, καθώς και του «Γέροντα του Σταυρού» Σάββα Λάππα, που έγινε μοναχός με το όνομα του Αγίου Σάββα «του εν Καλύμνω ασκήσαντος» Και οι τρεις σήκωσαν το «Σταυρό» τους, τον ανέβασαν στο κακοτράχαλο πλαΐ του Καντουνιού και αξιώθηκαν της «Ανάστασης».Το έργο τους θεάρεστο, προς Δόξα Κυρίου. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους!
**
Στο Σταυρό, στο «Τηγάνι» του Αγίου Νικολάου
Στο ύψωμα, που τελειώνει η ενορία «Τηγάνι» του Αγίου Νικολάου και στη στροφή, που οδηγεί στα Θέρμα, περιοχή Πατινιώτη, στέκει το μοναστήρι του Σταυρού. Θαμμένο στον ασβέστη, με τα παράκελά του, τα κάτασπρα σκαλοπάτια του, τις ασβεστωμένες πεζούλες με τους φουντωτούς βασιλικούς, με τις φραγκοσυκιές πλάι στις ξερολιθιές, με το σήμαντρό του να χτυπά, πάντα χαρούμενα στο κατευόδιο και στον ερχομό των σφουγγαράδων, αλλά και των πλοίων της ακτογραμμής, μοιάζει άσπρη κάτασπρη περιστέρα με τους γαλάζιους παραστάτες, στο χρώμα της ελληνικής σημαίας, και τον μεγάλο Σταυρό, Φάρο και σύμβολο της Ορθοδοξίας στο Ελληνικό Αιγαίο, Όλα φροντισμένα θυμίζουν την παρουσία της αείμνηστης Χαριστίνης Βάλλα, αδελφής της μάνας του καπ – Γιάννη Τσουλφά και της μάνας των Ντρήδων (Κουμιανών). Ήταν αυτή που το έχτισε και υπηρετώντας το αφιέρωσε γι αυτό όλη της τη ζωή, καθιερώνοντάς το ευλαβικό προσκύνημα όλων των Καλύμνιων.
Σ ‘ αυτόν τον ξεχωριστό τόπο, στερνή πεθυμιά τό ‘χε να αναπαυθεί για πάντα ο Δρ. Σκεύος Ζερβός (1875 – 1966), το Μεγάλο τέκνο της Καλύμνου, ο Μεγάλος αγωνιστής της απελευθέρωσης της και Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου με την μητέρα Ελλάδα, Σήμερα απ’ τον τάφο του ατενίζει, υψιπέτης αετός την λεύτερη πια αγαπημένη πατρίδα του «την Κάλυμνο την παινεμένη, την Κάλυμνο την ξακουστή, που στην καρδιά μας μένει πάντα ζωγραφιστή.» Από το Σταυρό ψηλά αγναντεύει, την σφουγγαράδικη πολιτεία του νησιού, πέρα κι ως πάνω τα κάστρα και τα τραχιά βουνά της, Καλημερίζει τον Ανατολίτη ήλιο, που του φέρνει χαιρετισμούς απ’ τις απέναντι «αμμουδιές του Ομήρου» και κείνος πάλι χαιρετά τους αγαπημένους του λεβέντες θαλασσινούς που μπαινοβγαίνουν με τα πλεούμενά τους στου λιμανιού τη μπούκα και σίγουρα αγγέλλεται η ψυχή του.
***
Στο Σταυρό, στο Βαθύ
Στην τελική στροφή, στο έμπα της κοιλάδας του Βαθύ, μες στους καταπράσινους πορτοκαλεώνες, τις μανταρινιές και τους αμπελώνες με τα περίφημα μουσκάτα (μοσχάτα) σταφύλια, βρίσκεται, θαμμένο στον ασβέστη, το παμπάλαιο εκκλησάκι, ο Σταυρός του Βαθύ. Σε τούτο τον ευλογημένο τόπο, η αγροτιά του νησιού τιμά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Εκεί θα εκκλησιαστούν, θα φέρουν σπορικά για ευλογία, θα μοιράσουν μοσχομύριστα σταφύλια, δροσερά φελιά από καρπούζι και πεπόνι, (ε)φτάζυμο και άρτο και θα ζητήσουν την Θεία βοήθεια, για καλοσυνάτους και βροχερούς καιρούς· να ποτιστεί η διψασμένη γη, να πάρουν ανάσα τα δεντριά, να καρποφορήσουν!
Και λίγες παροιμίες για τους γεωργούς μας:
Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε
Τον Τρυγητή (Σεπτέμβρη), τ’ αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι
Βοηθάει ο Αη Γιάννης (ο Κουτσοκέφαλος 29 Αυγούστου) και ο Σταυρός;
γιομίζει το αμπάρι και ο ληνός (πατητήρι)
Στο Σταυρό της Νεράς
Ανεόρευτα και εγκαταλειμμένα, ποιος ξέρει για πόσους χρόνους; τα παμπάλαια, από εποχής τουρκοκρατίας και των πειρατών, μοναστηράκια του Τιμίου Σταυρού και της Ζωοδόχου Πηγής, που βρισκόταν πλάι – πλάι, στο ακατοίκητο νησάκι της Νεράς, το οποίο γεωγραφικά βρίσκεται στα Ν.Α της Καλύμνου, έξω από τον κάβο της Κεφάλας, και Ν.Δ., του ορμίσκου των Βλυχαδιών. Πολλοί δεν γνώριζαν καν ότι ήταν αφιερωμένα στον Σταυρό και στη Ζωδόχο Πηγή. Μόνο οι ψαράδες που μπαινόβγαιναν να λιμανιαστούν στις μεγάλες κοκοσύνες. Τα χρόνια δύσκολα, για τους θρησκευόμενους Καλύμνιους. Τουρκοκρατία, Ιταλοκρατία, πόλεμοι προσφυγιά, ξανά πόλεμοι, ποιος είχε τη δυνατότητα ν’ αρμενίσει, να φροντίσει και να λειτουργήσει το ξεμοναχιασμένο δισυπόστατο μοναστήρι; Ώσπου το 1946, ο Κλεάνθης Αλεξάνδρου Μαγκλής, σ’ ένα από τα ταξίδια του, με το καΐκι του φορτωμένο μέχρι τα μπούνια με αμμοχάλικο, κινδύνεψε να βουλιάξει από φοβερή τρικυμία, επικαλείται τη βοήθεια του αγίου που το εκκλησάκι του βρισκόταν στο νησάκι της Νεράς. Κατορθώνει να μπάσει το καΐκι μες στο λιμανάκι και να σωθεί. Σαν κοπάζει η τρικυμία ανεβαίνει στο μοναστηράκι και το βρίσκει σε πλήρη εγκατάλειψη. Τέσσερις τοίχοι, ούτε πόρτα ούτε παράθυρα και κατάφορτο, μέχρι το γόνατο, από κοπριές ζώων, που κάποιοι βοσκοί μετέφερναν στο νησί, απ’ την απέναντι στεριά. Αμέσως παίρνει την απόφαση της ζωής του, «κάνει τάμα» να το φτιάξει, να το λειτουργήσει. Έρχεται σε επαφή με τον παπά της ενορίας του, της Ευαγγελίστριας, τον παπα – Χούλη, και αρχίζει ο αγώνας. Δουλειά του Μαγκλή ήταν να φορτώνει στο καΐκι του από τους γιαλούς αμμοχάλικα. Άνθρωπος δυνατός, με ηράκλεια δύναμη, κουβάλησε καϊκές το νάμμο στο νησί. «Από τις πλάτες του κτίστηκαν τα πιο πολλά σπίτια στη Κάλυμνο!» . Ο Κλεάνθης ήταν γνωστός, λόγω της δουλειά του, στις συντεχνίες των μαστόρων οικοδόμων. Τους προμήθευε με το καΐκι του αμμοχάλικα και υλικά οικοδομής.. Καταφέρνει να τους κάνει κοινωνούς του σκοπού του. Ο καθένας προσφέρει αυτό που μπορεί σε έργο, σε υλικά και οικονομική βοήθεια. Ο ίδιος με την οικογένειά του κουβαλά στο νησί με το καΐκι του «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΝΕΡΑΣ» καϊκιές τα υλικά.
Το γνωστό μεταφορικό παραδοσιακό ξύλινο πλεούμενο «ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ» των αδελφών Κώτη, Στάθη και Γιώργου από τη Σύμη, (παντρεύτηκαν όμως Καλυμνιές, οικογ. Μαστροβασίλη- Καρελλά και Ζερβού – Σπανού) ξεφορτώνει οικοδομικά υλικά και συνδράμει στις προσπάθειες του Κλεάθη Μαγκλή. Πάνω στα παραλιακά βράχια δημιουργείται προβλήτα πρόσδεσης και ελλιμενισμού των καϊκιών, καθώς και κτίσμα που λειτουργεί ως καφενείο για να μπορούν οι επισκέπτες, να πιουν ένα καφέ, ένα «δροσιστικό» και… ρετσινούλα με θαλασσινούς ψαρομεζέδες, (ιδίως αθερίνα και καλαμάρια) πιασμένους εκείνη τη στιγμή, να σπαρταρούν στο τηγάνι!
Οργανώνονται εθελοντικά συνεργεία φίλων οικοδόμων, ξυλουργών, εργατών, ενοριτισσών, που σε «εξορμήσεις» ευλάβειας και εκδρομής μετά μπάνιου στα ολοκάθαρα νερά του νησιού, το μοναστήρι ζωντανεύει, νοικοκυρεύεται και αρχίζει να λειτουργεί στη Χάρη του. Καθαρίζεται και ο περιβάλλων χώρος, δεντροφυτεύεται, ανοίγεται κατ’ αρχάς μονοπάτι από το λιμανάκι ως το μοναστήρι για να μεταφέρονται τα υλικά. και αργότερα τσιμεντόδρομος με πλατύσκαλα.. Κτίζονται κελιά, ευρύχωρες αυλές, πεζούλια. Το νησί πρασινίζει κι ο χώρος γύρω από το μοναστήρι είναι ένας σωστός παράδεισος. Το όλο έργο, εκτιμάται από τους Καλύμνιους οι οποίοι προστρέχουν, συνδράμουν. Ο Σταυρός της Νεράς καθιερώνεται ως παγκαλυμνιακό προσκύνημα στη Χάρη του,
Στο λιμανάκι του Σταυρού θα προσδέσουν επίσης πολλά σφουγγαράδικα καΐκια, που ξεκινούσαν για το υπερπόντιο σφουγγαράδικο ταξίδι στην Μπαρμπαριά να κάμουν αγιασμό, να πάρουν και τους «κοψιμιούς» δύτες, που την τελευταία στιγμή δεν ήθελαν να μπαρκάρουν. ‘Εκαναν τους δύστροπους για να πάρουν από τον καπετάνιο το «καπάκι» – κάτι παραπάνω από τα συμφωνηθέντα!
Ο δυναμικός Κλεάνθης με την οικογένειά του και πλήθος εθελοντών εργάζονται άοκνα, όλο το χρόνο για να ετοιμάσουν, να ευπρεπίσουν το μοναστήρι, για να υποδεχτούν τους πιστούς, που με τα βαρκάκια, με τα ψαροκάικά τους – ως και ανεμότρατες – φορτωμένα από την παραμονή θ’ αρμενίσουν, μες στο δροσάτο πουνεντομάιστρο, να προσκυνήσουν τον Σταυρό της Νεράς!
Το έργο που πέτυχε ο Κλεάνθης Μαγκλής το συνεχίζει σήμερα με ξεχωριστό ζήλο ο γιος του Αντώνης. Μαζί με την οικογένειά του, ολογυρίς του χρόνου επιστατεί, επιβλέπει, μοστορεύει, συντηρεί. Εξάλλου από μικρό παιδάκι, πλάι στον πατέρα του, βίωσε και συμμετείχε στον αγώνα για να ξαναλειτουργήσει ο Σταυρός της Νεράς , το «τάμα» του πατέρα του»!
Η προβλήτα, για την πρόσδεση των καϊκιών, έξω ο κυματοθραύστης για προστασία του λιμανιού από τις κακοσύνες είναι έργο του δυναμικού και ακούραστου Κλεάνθη Μαγκλή, ο οποίος κατάφερε να ευαισθητοποιήσει, και να κινητοποιήσει την Καλύμνικη κοινωνία (καπεταναίους, ψαράδες, κ.α) και να πετύχει, με όπλο την Πίστη του, να «μετακινήσει όρη, να μερέψει και ψυχές»! Έφυγε απ’ τη ζωή ευτυχισμένος για το έργο που πέτυχε, με την Χάρη του Τιμίου Σταυρού
«Σταυρός» ο μήνας που επέστρεφαν τα σφουγγαράδικα καΐκια από το πολύμηνο σφουγγαροτάξιδο στις ακτές της Μπαρμπαριάς (Αίγυπτο, Λιβύη, Τυνησία κ.α.)
Πότες θε νά ’ρθει του Σταυρού, να ρθει τ’ Αη- Νικήτα
να ρθουν να ξεμπαρκάρουσι, Καλύμνικα καΐκια
Εφύτεψα βασιλικό για σένα Σατσελλάρη,
να ρθεις να τον εμυριστείς, εις στου Σταυρού τη Χάρη
………………………………………………..
Έχω σου και φραγκόσυκα στον τοίχο κρεμασμένα
κι αν δεν έρθεις ως του Σταυρού θα τά βρεις μαραμένα
……………………………………………………………………………….
( σφουγγαράδικα δίστιχα για το γυρισμό των σφουγγαράδων)
Δεν είναι να κάτσει ο ήλιος, του Σταυρού τη μέρα κι άλλος κατανυκτικός εσπερινός και εορτολόι στα μοναστηράκια που είναι αφιερωμένα στον άγιο Νικήτα. Πάνω στο Χωριό, ο Αη – Νικήτας του Κάστρου, θα μαζέψει τις χωριανές που έχουν άντρες σφουγγαράδες. Θ’ ανέβουν να δεηθούν για το ταξίδι της επιστροφής τους, από το πολύμηνο σφουγγαράδικο ταξίδι. Θα μαζέψουν και τα φρόκαλα από το σκούπισμα του μοναστηριού, να τα ρίξουν στη θάλασσα να γαληνέψει! Το πέλαγος ανοικτό και το λευκό πανί του γυρισμού, η ελληνική παντιέρα να κυματίζει ψηλά στ’ άλμπουρο γίνονται όραμα στην προσμονή!
Μοναστήρια αφιερωμένα στον Άγιο Νικήτα υπάρχουν επίσης, στον Πάνορμο της οικογένειας Σκεύου Καραφυλλάκη και στην περιοχή Φλασκάς – Επτά Παρθένες, του Νικήτα Χριστοφή, Και τα δύο φροντισμένα με περισσή αγάπη. Είναι κειμήλια, πατρογονικά και συνδετικός κρίκος των οικογενειακών δεσμών κάθε φαμίλιας!
***
Του Σταυρού (Σταυροπροσύνησης) αρμένιζε, του Σταυρού δένε.
Του Σταυρού, (Σεπτέμβρη μήνα) σταύρωνε και δένε
Του Σταυρού ( Σταυροπροσκύνησης) σταύρωνε και λύνε
Του Σταυρού και τ’ Αη – Νικήτα κοίτα, (να βρίσκεσαι στην κοίτη – κατοικιά σου)
Του Σταυρού και τ’ Αη –Γιωργιού ξεκοίτα.( μπορείς να ξανοιχτείς στα πέλαγα)
Τ’ Αη – Νικήτα κοίτασε και τ’ Άη – Γεωργίου ξεκοίτασε
Μες στο Σεπτέμβρη, προς τα τελειώματα και τα σφουγγαράδικα καϊκια, που δούλευαν το σφουγγάρι με το σκαντάλι (σκανταλόπετρα) και με το Φερνέζ – Μηχάνημα, άρχισαν να επιστρέφουν στο νησί. Τα σφουγγαράδικα που δούλευαν με το σκάφανδρο θα γύριζαν, με το καλό, τέλη του Οκτώβρη. Οι καιροί άρχισαν να χαλούνε. Το λένε άλλωστε και τα παραπάνω σοφά καταλόγια των θαλασσινών μας. Καιρός να λιμανιάσουν, στην κοίτη τους και να μην ξανοίγονται σε ανοιχτές θάλασσες, μέχρι τον άλλο Σταυρό, της Σταυροπροσκύνησης, μέρες της άνοιξης.
Στον πίνακα ο λαϊκός ζωγράφος εκφράζει με τα ζωντανά χρώματα, του τοπίου και των πλεούμενων, τη ζωντάνια που παίρνει το νησί με τον γυρισμό των θαλασσινών του. Τα καΐκια (ντεπόζιτα και αχταρμάδες) καταπονημένα από το θαλασσοπάλεμα, κατάφορτα όμως με το σφουγγάρι, τη ζήση του νησιού. Τα πληρώματα όρθια χαιρετούν τους δικούς τους. Ανοίγουν τα πορτοπαράθυρα, ανοίγουν και οι καρδιές στην Κάλυμνο. Η ζωή θα ξαναβρεί, μετά από μήνες, τους ρυθμούς της. Κίνηση στην παραλιακή πιάτσα, στο λιμάνι, στις ταβέρνες γλεντοκόπια. Η Κάλυμνος του χθές είχε τη σσφουγγαράδικη λεβεντιά και το μερακλίκι της!
Η αγαπητή μας «Παράδοση» σηκώθηκε, κοίταξε ένα γύρω τα Μαράσια, το λιμάνι με τα ψαροκάικα, τη νέα πολιτεία του νησιού, και με σκεπτικισμό χαμογέλασε:
– Τελειώσαμε με τον παλιό Σεπτέμβρη δάσκαλε. Με τα τωρινά όμως, τι κάνουμε; Πως θα τον γνωρίσουμε στους νέους; Πώς θα βρεθεί ο τρόπος να γνωρίσουν τις ρίζες και τα κλωνιά ο καθένας της φαμελιάς του, αλλά και… τα θεμελιά του σπιτικού τους, για να στεριώσουν κι οι ίδιοι στο μέλλον;
Κάλυμνος, Σταυριάτης μήνας του έτους ….
Γιάννης Αντ. Χειλάς
Δάσκαλος, Υπεύθυνος Ναυτικού Μουσείου Καλύμνου
