Ένα ευλαβικό αφιέρωμα στους Άγιο-Προδρομίτες Γιάννηδες του Χωριού-Χώρας Καλύμνου
Δεκαετία του 1900. Στα ριζιμιά του Βυζαντινού Κάστρου, στην παλαιά πρωτεύουσα του νησιού, τη Χώρα Καλύμνου, η εκκλησία του Αη –Γιάννη του Προδρόμου. Την περιζώνουν τα παραδοσιακά σπίτια, κάτασπροι περιστερώνες με λουλακένιες αυλές. Παρά το ότι ο εκσυγχρονισμός, σαν λαίλαπα άλλαξε τα πάντα (οικοδομική αναρχία, έλλειψη σεβασμού στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του περιβάλλοντος χώρου) η ενορία αυτή είναι από τις πιο παραδοσιακές του νησιού. Οι μνήμες των παλιών κατοίκων, ακόμα βιώνονται από εκείνους που επιμένουν να ζουν όχι μόνο συναισθηματικά την ονειρεμένη εκείνη εποχή, αλλά και να ενεργοποιούνται στις πατροπαράδοτες παραδόσεις, στα ήθη και έθιμα, που έδιναν αξία στην ύπαρξη της ζωής τους Η ενορία του Προδρόμου, όπως και οι άλλες βέβαια ενορίες του Χωριού, της Παναγίας και του Αγίου Χαραλάμπους, στάθηκε θεματοφύλακας της φυσιογνωμίας της Καλύμνικης κοινωνίας. Οικογένεια, Πατρίδα, Θρησκεία, βρισκόταν κάτω από τη σκέπη της Εκκλησίας του Προστάτη της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου!
Με τον Άη – Γιάννη τον Πρόδρομο, που γιορτάζει μετά τα Άγια Θεοφάνεια (7 του Γενάρη), θα ασχοληθούμε μέσα από Λαογραφικές αφηγήσεις για τους Γιάννηδες, και για την ενορία του. Να θυμηθούν οι παλιοί, να μάθουν οι νέοι!
Επιτέλους, ένας «Γιάννης», ο Καλύμνιος ποιητής Γιάννης Γεράκης – τον γνωρίσαμε από το ποίημά του «Χριστούγεννα στην Κάλυμνο το 1899 και εκλογές Δημάρχου» – αποφασίζει μέσα από ένα άλλο σατυρικό ποίημά του «ΓΙΑΝΝΗΣ», να υπερασπιστεί το τόσο παρεξηγημένο, από τους κακόβουλους «αντι-Γιάννηδες» αυτό όνομα και να αποκαταστήσει την πάσα αλήθεια για τους Γιάννηδες, γνωστούς και άγνωστους.
Ας το διαβάσουμε με προσοχή και όχι μόνο θα αναθεωρήσουμε τις όποιες λαθεμένες απόψεις μας, αλλά και θα τους δούμε με μεγαλύτερη μεγαλοθυμία και κατανόηση. Σίγουρα θα αλλάξουμε γνώμη γι αυτούς. Όμως, όπως κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του έτσι και για τους Γιάννηδες υπάρχουν και οι «Γιάνναροι», όχι γιατί μόνο επειδή οργιάζουν το Γενάρη, αλλά γιατί κουβαλούν την πονηριά και την κακοσύνη – κακοήθεια των «κατθών» · πονηροί και … ακάθαρτοι!
***
«ΓΙΑΝΝΗΣ» ποίημα του Γιάννη Γεράκη.
Από την ποιητική Συλλογή «Από την Ζωή της Καλύμνου», Κάλυμνος 1965
«Γιάννης, τι όνομα γλυκό! Μαγεύομαι σαν τ’ αγρικώ,
και πόσο γοητεύει!
Μην είναι πού ‘μαι Γιάννης κι εγώ; Ίσως και το ομολογώ
πολύ με κολακεύει.
Όμως μα την αλήθεια, με πόση κακοήθεια
οι γλώσσες των ανθρώπων
τους Γιάννηδες κακολογούν κι εις βάρος τους βυσσοδομούν,
με τι χυδαίο τρόπο!
Λένε, ότι δεν έχουνε ενός κοκόρου γνώση,
Σαράντα πέντε Γιάννηδες δεν κάνουν ένα γρόσι.
Τους λεν χαζούς, ηλίθιους, βλακόμετρα, ευήθιους
Πως, όλοι οι Γιάννηδες = ίσον κεφάλια αδειανά,
κούφια γουργούλια Ασφεδιανά, = Γιάννηδες Κανατάδες.
Τη μετριοφροσύνη τους κι όλη τη καλοσύνη τους
την παίρνουν για βλακεία, Θεέ μου τι κακία!
Κι όλοι το περιφρονούν κι αληθινά το θεωρούν
τ’ όνομα το Γιαννάτο
βλακεία, κουταμάρα, σκέτη παλαβομάρα,
ένα ασκί γιομάτο!
Μα οι Γιάννηδες στέκουν ψηλά κι ας πάει ο κόσμος να μιλά
και να κουτσομπολεύει
Πού να’ βρεις χίλια πώματα να φράξεις τόσα στόματα;
Άσε να τον κοροϊδεύει…
Μα να η αλήθεια η σωστή κι όλος ο κόσμος χρεωστεί
και πρέπει να το ξέρει:
Ειν’ κάθε Γιάννης μάλαμα, δροσάτο γλυκοχάραμα,
χρυσής αυγής αστέρι.
Γιαννάκης όνομα γλυκό, ευγενικό, ελκυστικό,
μόνο ν’ ακούσεις Γιάννη
κάθε αρρώστια και πληγή μπορεί αμέσως, στη στιγμή
κι ο πόνος να σου γειάνει!
Κι όσα καλά να ‘ναι στο σπίτι σου, βουνό να είναι η τύχη σου,
όταν σου λείπει Γιάννης,
μηδέ χαΐρι, προκοπή, μες στο νερό μία οπή (τρύπα)
μόνο μπορείς να κάνεις!
***
Πιστεύω ότι ο ποιητής μας, αποστόμωσε βάζοντας, κατά το Καλύμνικο καταλόι « βάλε βώλο του Παρδάλη»* (μεγάλο βώλο καραμέλας που έφτιαχνε ο αείμνηστος καραμελάς Μιχάλης Οικονόμου – «Παρδάλης», που μπούκωνε – έφραζε – «βούλωνε» το…στόμα) σε όλους εκείνους που θεωρούν τους Γιάννηδες εξιλαστήρια θύματα, και «αποδιοπομπαίους τράγους» για να τους φορτώνουν τα όσα κακόβουλα και υστερόβουλα, περί Γιάννηδων έχουν ειπωθεί και γραφτεί. Ας μην ανοίξουμε τα τεφτέρια για άλλα ονόματα στην Κάλυμνο, όπως «Εργάλια» – (Γιώργηδες), Μιχάληδες, Μανώληδες κ.α. Οι έχοντες μνήμη θα … χαμογελάσουν!
Οι Γιάννηδες μπροστά σ’ αυτούς είναι αγγελούδια και σ΄αυτό συνηγορεί και ο Λαός μας, που δεν παύει να εκφράζει την εκτίμησή του στους Γιάννηδες:
«Κόψε ξύλο κάμε Αντώνη κι από πλάτανο Μανώλη
κι αν πεις και για τον Γιάννη, ό,τι ξύλο θέλεις κάνει.
Σπίτι που δεν έχει Γιάννη, προκοπή ποτές δε κάνει!
Όποιος σμίξει με τον Γιάννη έμορφη ζωή θα κάνει.
***
Υπήρξαν όμως και λαϊκοί τραγουδοποιοί, «Πρόδρομοι και Γιάννηδες», από την ενορία του Τιμίου Προδρόμου, που συνέταξαν και εμπνευσμένα Κάλαντα των Φώτων διηγούμενοι σε αρχαΐζουμε γλώσσα την βάπτιση του Κυρίου από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Αν και ηλικιωμένοι, γύριζαν ως αργά τη νύκτα και τα τραγουδούσαν «όξω φωνή» συμβάλλοντας με τη μελωδική φωνή τους στο κλίμα των άγιων ημερών. Είχα την τύχη να τους γνωρίσω και να τους ακούσω· με εντυπωσίασαν!
Δεν είχα την πρόνοια να τα καταγράψω. Έψαξα όμως και τα βρήκα, διάσπαρτα, σε «Ημερολόγιο της Ι.Μ. Καλύμνου», που την έκδοσή του επιμελείτο ο αείμνηστος καθηγητής φιλόλογος και Γραμματέας της Ι. Μητρόπολης, Μιχαήλ Σωτηρίου. Αξίζει να τα κάνουμε γνωστά:
« Μες στον Γενάρη, 6 του μήνα, ο Χριστός όπως γράφουν τα Ευαγγέλια, παρουσιάστηκε στον Ιορδάνη ποταμό και ζήτησε από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο να τον βαπτίσει. Τη σκηνή της βάπτισης αφηγούνται τα παρακάτω Κάλαντα:
Μεγάλη ήτο και Αγία του Χριστού η Γέννησις
πολλή μεγάλη και φρικτή είναι Αυτού η βάπτισις
Δεν είναι τούτη εορτή ωσάν την περασμένη
μόνο μεγάλη και φρικτή και δοξολογημένη
Γιατί τα Θεοφάνεια ανθρώπου σωτηρία
που καταδέχτηκε ο Χριστός, χωρίς να έχει χρεία.
Στην Γαλιλαία ήτανε κι ήλθε στον Ιορδάνη
να λάβει βάπτισμα από τον Ιωάννην
Σήμερα με παρουσία έρχεται στον Ιορδάνη ποταμό,
τούτον λέγουν και ευρίσκει Πρόδρομον
Και ο Πρόδρομος ως είδεν, δείχνει με το δάχτυλον,
ούτος ήν ο Αμνός του κόσμου, ούτος μου ανώτερος.
Όχι όχι Ιησού μου, εγώ έχω χρείαν και ανάγκη βαπτισθήναι υπό Σου
Εγώ είμαι δούλος σου Χριστέ και πώς να σε βαπτίσω
την άχραντόν σου κορυφή πώς δύναμαι ν΄αγγίσω;
Τα χέρια μου θε να καούν, σαν το κερί να λειώσουν
παρά να κάνω απόφαση απάνω σου να απλώσουν.
Κι ο Χριστός λέει του:
– « Ιωάννη, εγώ έχω χρείαν βαπτισθήναι υπό Σου.
Βάπτισόν με Πρόδρομε, τούτο γαρ οικονομία του Πατρός μου γέγονε
Βάπτισόν με τάχιστον, δια να ελευθερώσω σε και τον Πρωτόπλαστον.
Και ο Πρόδρομος θαρρύνει, χαίρει της ψυχής
και την δεξιάν απλώνει επί της κορυφής
Κι ως ήπλωσε ο Πρόδρομος το δεξιό του χέρι
θαύμα μεγάλο έγινε σ’ όλη την οικουμένη.
Ο ουρανός εσχίστηκε και βγήκε περιστέρι
το Άγιο Πνεύμα ήτανε κι ήρθε να μαρτυρίσει
πως ο Χριστός βαπτίζεται σ’ Ανατολή και Δύση.
Οι θάλασσες κι οι ποταμοί απ’ τη χαρά χορεύουν
και πάλι απ’ το φόβο τους ξεστρεύουσι και φεύγουν (γαληνεύουν οι καιροί)
Κι ακόμα σήμερα οι ναύτες το κρατούσι (τηρούν)
να βαπτισθούσι τα νερά στα πέλαγα να βγούσι
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε Καλησπέρα
***
Επιστροφή στους Γιάννηδες
Ο αείμνηστος Γιάννης Μίχας (Γιάννης Πουλλάς) από την Τέλενδο, o οποίος γνώριζε τα παραπάνω κάλαντα, με τη λαϊκή θυμοσοφία του βοσκού, ερμηνεύοντας το πνεύμα τους, δίνει τη δική εξήγηση, πως η όποια παρεξηγημένη «καλο – αγαθοσύνη» των Γιάννηδων οφείλεται σε «Θεϊκή ευλογία».
Αφηγείται λοιπόν:
Ο Πρόδρομος, εκτός της πρόφασης που βρήκε, ότι δεν νιώθει άξιος να βαπτίσει τον Κύριο, του προβάλει και τις καιρικές συνθήκες.
- « Μες στο καταχείμωνο, Γενάρης μήνας, με τόσο κρύο, στουπφίζει κιόλας, ήρθες Ευλο(γ)ημένε Χριστέ μου να σε βαπτίσω;»
Ο Χριστός επιμένει. Ο Πρόδρομος κάνει υπακοή και τον βαπτίζει στα ιερά νάματα του Ιορδάνη ποταμού. Τα νερά όμως του ποταμού ήταν κρύα. Ο Χριστός, με την ανθρώπινη Φύση του, νιώθει την παγωμάρα του παγωμένου νερού, ανατριχιάζει και λέει καλόκαρδα στον Βαπτιστή του, κατά την καλοκάγαθη Καλύμνικη ρήση: - «Που να σε γειω (ειδώ) λωλό Γιάννη· ηπούτζιασές με!»
Έτσι οι Γιάννηδες τυγχάνουν της … «Θεικής ευλογίας», ήτοι, δηλαδή «Αγαθοί τω Πνεύματι» – «καλοκάγαθοι! - ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ στους Γιάννηδες και Προδρόμους
Εγκάρδιες ευχές για ΚΑΛΗ και ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ με ΥΓΕΙΑ σε όλους τους
Συμπατριώτες μας!
Κάλυμνος Γενάρης του 2025
Γιάννης Αντ. Χειλάς
