«Στου Αη-Νικόλα τη Χάρη: Το τάμα ενός καϊκιού και η αναβίωση της σφουγγαράδικης ψυχής της Καλύμνου»
Κάθε Δεκέμβρη, όταν η Κάλυμνος φορεί τα γιορτινά της για τον πολιούχο της, τον Άγιο Νικόλαο, ξυπνούν μνήμες θαλασσινές και ανασαίνει ξανά η παράδοση που σμίλεψε την ταυτότητα του νησιού. Μέσα σε αυτό το κλίμα ευλάβειας και συγκίνησης, η προσφορά της οικογένειας Σαρούκου – Τριπολίτη έρχεται σαν ζωντανό τάμα και βαθιά υπόκλιση στη σφουγγαράδικη κληρονομιά: ένα καΐκι σκαρωμένο με μεράκι, πιστή μικρογραφία των αχταρμάδων του παλιού καιρού, αφιερωμένο στον προστάτη των θαλασσινών.
Με αφορμή τη γιορτή του Αγίου και την τελετή αγιασμού, ο Γιάννης Αντ. Χειλάς, δάσκαλος, συγγραφέας και υπεύθυνος του Ναυτικού Μουσείου Καλύμνου, υφαίνει στο κείμενό του μνήμες, θαλασσινές ιστορίες και ζωντανές εικόνες μιας εποχής που καθόρισε το νησί. Ένα λαογραφικό οδοιπορικό, μια κατάθεση ψυχής, και μια υπενθύμιση πως η παράδοση ζει όσο υπάρχουν άνθρωποι να την συνεχίζουν.
Παραθέτουμε το εξαιρετικό άρθρο του Γιάννη Χειλά:
Άγιε Νικόλα τάζω σου…
Άγιε Νικόλα Ποθιανέ, πού ’σαι μπρος στο μουράγιο
καΐκι, τάμα σού ‘ φέραν από το καρινάγιο
Στης εκκλησιάς σου την αυλή, να τό ’χεις, να ταξιδεύεις
κι όλους τους θαλασσινούς, στα πέλαγα να προστατεύεις.
Τ’ Αη – Νικόλα σήμερα στην Κάλυμνο ξανά
κάθε φαμίλια των σπιτιών, η πόλη τα σχολειά
τα ευλαβικά πλεούμενα φορέσαν γιορτινά
κι οι γλάροι γυροφέρνουνε στα μπλάβα τα νερά
Σφουγγάρια όπου τού ταξαν με τη στερνή βουτιά
όσα θα φέρει η απόχη τους απ’ τα βαθιά νερά
μπαλαρισμένα τάφεραν για τέμπλα σκαλιστά
κι ασήμια τα καράβια τους και μπόι τα κεριά
στ’ Αη Νικόλα τ’ άφησαν στα πόδια τα ιερά
Σκεύου Συριώτη
Δεν πέρασε πολύς χρόνος από τότε που η Κάλυμνος, ξαφνιασμένη, βίωσε την καθέλκυση, το ρίξιμο στη θάλασσα του νεόκτιστου παραδοσιακού σφουγγαράδικου καϊκιού, του αγέρωχου αχταρμά «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΗΣ, ΝΗΟΛ. ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΑΡ. 16», που ο Μιχάλης Ν. Σαρούκος με τους γιους του Νικόλα και Νεκτάριο σκάρωσαν με πρότυπο τα χνάρια του παλιού αχταρμά, ο οποίος πρωτοσκαρώθηκε στο Λαφάσι, το καρινάγιο του νησιού μας από τον γενάρχη πρωτομάστορα τον παππού τους Γεώργιο Ν. Σαρούκο – Τρπολίτη και την φαμίλια των Τριπολίτηδων, στη μνήμη των οποίων αφιέρωσαν και το πλεούμενο.
Πανέμορφο σκαρί, αρματωμένο και εξοπλισμένο με μεράκι, με κάθε λεπτομέρεια και προπάντων σεβασμό στη ναυπηγική και ναυτική παράδοση, στολίδιστο λιμάνι του νησιού μας, ξύπνησε θύμησες της παλιάς λεβέντικης και μερακλίδικης σφουγγαράδικης γενιάς. Στον αγιασμό που έγινε με κάθε λαμπρότητα, όπως τον παλιό καλό καιρό, η Κάλυμνος αναζήτησε τις ρίζες της! Αναλογίστηκε, μέσα σε συγκινησιακή φόρτιση, τι είχε, τι άφησε να χαθεί και προπάντων τι ενέργειες κάνει σήμερα για να διασώσει, να προβάλει και να αξιοποιήσει αυτό το πολύτιμο κεφάλαιο του πολιτισμού της, τη σφουγγαροσύνη, που χαρακτηρίζει και την ταυτότητά της.
Και το έργο την προσφοράς συνεχίστηκε από την οικογένεια Μ. Σαρούκου – Τριπολίτη, Έδωσε και πάλι το παρόν με το χτίσιμο – σκάρωμα ενός μικρού καϊκιού, μικρογραφία του μεγάλου αχταρμά που σκάρωσαν. Αυτή τη φορά το αφιέρωσαν στον προστάτη Άγιο των θαλασσινών και των σφουγγαράδων τον Αη – Νικόλα.
Έγραψαν και στην πλώρη του τα γράμματα – το όνομα του αγίου «ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ 7 »
Συγκινημένος βαθιά ο κατασκευαστής του πρώτου αχταρμά Νικόλας Μ. Τριπολίτης την ώρα που η εικόνα του Αγ, Νικολάου έμπαινε στο καΐκι «Γεώργιος Τριπολίτης» για τον αγιασμό, γύρισε προς την εκκλησιά και με θερμή πίστη έταξε στον Άγιο : – « Άη Νικόλα, θα σου φτιάξω και Σένα ένα ίδιο καΐκι για να στολίζει την αυλή σου. Να προστατεύεις, εμάς και τους θαλασσινούς μας! »
«Και … εν τω άμα και το θάμα!» Μέσα σε λίγο χρόνο, παρά το ότι είχαν και τις δουλειές τους στο καρινάγιο, ο Νικόλας Σαρούκος με τους συνεργάτες του, σκάρωσαν και ετοίμασαν σε μικρογραφία ένα σφουγγαράδικο αχταρμά, αληθινό κομψοτέχνημα. Η τέχνη πιστά παραδοσιακή στην κάθε λεπτομέρειά της, Τα υλικά σύγχρονα, για να αντέχουν στο χρόνο αφού το σκάφος θα βρίσκεται εκτεθειμένο στην αυλή του Αγίου Νικολάου. Οι αρματωσιές του, από τα επιδέξια χέρια του Μιχάλη Βαλσάμη, ναυτικού με γνώση στ’αρματώματα, τέχνη που τη διδάχτηκε από
παλιούς θαλασσινούς, είναι σωστά καλλιτεχνήματα και δίνουν την αίσθηση ζωγραφικού πίνακα.,
Έχει κατάρτι μπρούτζινο, αντένες ασημένιες,
στην πλώρη του άγκυρες, καδένες χρυσαφένιες,
κι οι κάβοι του, πλεξούδες κόρης λυγερής
που λούζονταν στου φεγγαριού τη λάμψη!
Το μικρό αυτό ανάθημα – «τάξιμο» στον Άγιο Νικόλαο, αξιώνεται να φέρει στο κατάστρωμά του, στηριγμένη στ’ άλμπουρο την ιερή εικόνα του προστάτη των θαλασσινών, κατά την περιφορά και λιτάνευσή της στην παραλιακή περιοχή του νησιού, όπου σύσσωμος ο λαός (ιερός κλήρος, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία με αγήματα στρατού και ναυτικού) τιμά με αρχιερατική λαμπρότητα τον ΄Αγιο, με τη συμμετοχή και εκκλησιασμό του.
Και πάλι ξύπνησαν μνήμες αλλοτινής εποχής, όπου «αρχή και τέλος δεν μπορείς να βρεις. Και τι να πρωτοθυμηθείς!» Κι ήταν οι καπεταναίοι όλο αρχοντιά με τις καπετάνισσές τους, σαν φρεγάδες στολισμένες. Οι σφουγγαράδες καλοντυμένοι, μοσχομύριζαν από τα αράπικα αρώματα της Μπαρμπαριάς, τις μπαριζέτες. Όλοι λεβέντες, με τον αγέρα του άντρα στην περπατησιά…με τις μηχανηζήισσες τους αγκαζέ, στα φέλπενα φορέματα ντυμένες και στρόπφους στο λαιμό τα μαλαματικά.
Κι όλοι οι θαλασσινοί, με το ναυτικό κασκέτο και την καλοχτενισμένη μπόρκα στα μαλλιά, ψημένοι στην αλμύρα και με το άρωμα του σφουγγαριού στην πέτσα, πιστοί προσκυνητές στη χάρη του, ν’ ανάψουν το κερί της πίστης της ελπίδας και… το τάμα στον άγιο.
΄Αγιε Νικόλα τάζω σου, πέντε σακιά λιβάνι,
γαλήνευέ τους τους καιρούς να πιάνουμε λιμάνι.
‘Αγιε Νικόλα νάβω σου κερί, πίσω εις την πρυμάτσα
να γαληνεύεις τους καιρούς να γίνεται μπονάτσα.
Απ’ τη βουτιά τους, τη «βουτιά στον Άγιο» χτίστηκε ο περίλαμπρος ναός του προστάτη Αγιοθαλασσίτη. Αυτή ήταν η Κάλυμνος του καλού καιρού, της Ορθοδοξίας. Πίστη στο Θεό και στους Αγίους και παράδοση όλο νησιωτική Ελλάδα!
Αυτά καλούμαστε να σεβαστούμε.
Κι όλα «ξύπνησαν» με τη πρωτοβουλία της οικογένειας Μ. Σαρούκου – Τριπολίτη να αναβιώσουν με την πατρογονική ναυπηγική τους τέχνη και την ευγενική προσφορά τους την παλιά σφουγγαράδικη εποχή. Άξιοι και αξιέπαινοι συνδημότες μας, που από παιδιά εργάζονται σκληρά στο «Λαφάσι», έστησαν ένα σύγχρονο ναυπηγείο, που δίνει εργασία και συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού μας.
Χρόνια με το φίλο μου το Νικόλα Σαρούκο, που σκάρωσε τα καΐκια, (μεγάλωσαν και συνεργάστηκαν αδελφικά, από παιδιά μαζί οι φαμίλιες μας – Γλάροι, Τριπολιταίοι και Χαλίκοι, Καστρινοί στον ίδιο εργασιακό χώρο του καρνάγιου) σε καθημερινές συζητήσεις οραματιζόμασταν, κάναμε σχέδια, ακριβώς γι αυτά που έφτιαξαν και παρουσίασαν. – « Δάσκαλε μου έλεγε και το εννοούσε – τό ‘βλεπα στα μάτια του – εμείς θα το φτιάξουμε το σφουγγαράδικο καΐκι, όπως τα παλιά!»
Τελειώνοντας, ως υπεύθυνος του Ναυτικού Μουσείου επιθυμώ να συγχαρώ και να ευχαριστήσω την οικογένεια Μιχ. Σαρούκου – Τριπολίτη για την ανεκτίμητη προσφορά τους στον πολιτισμό του νησιού μας και προσωπικά στον αγαπημένο μου Νικόλα για την ονομαστική του γιορτή
«Χρόνια πολλά Νικόλα και δημιουργικά. Πάντα άξιος και… κοντά στη Ναυτική παράδοση του νησιού μας!»
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΤΟΥΣ ΕΟΡΤΆΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΝΑΥΤΙΛΟΜΕΝΟΥΣ. ΚΑΛΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ
Γιάννης Αντ. Χειλάς