Σεπτέμβρης. Τα διδακτήρια ξυπνούν από τον βαθύ θερινό τους ύπνο. Ανοίγουν τα μάτια τους για να δεχτούν και να δώσουν χαρά και φως…
Γονείς και μαθητές συγκαλούν οικογενειακά συμβούλια με μοναδικό θέμα τον εξοπλισμό των τελευταίων με όλα τα απαραίτητα εφόδια που θα τους επιτρέψουν να διακριθούν, να ξεχωρίσουν όχι μόνο στα μαθήματα αλλά και στην εικόνα τους, στην ποιότητα και στην επωνυμία των σχολικών τους ειδών. Για πολλούς μάλιστα γονείς ο τομέας αυτός έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από εκείνη της επίδοσης και της προόδου των παιδιών τους στα “γράμματα!”…
Την ευθύνη για τη φροντίδα της προετοιμασίας, της επιλογής και της προμήθειας του σχετικού υλικού αναλαμβάνει συνήθως η μητέρα. Αν δεν έχει συγγενείς στην Αθήνα, πριν καταλήξει στην τοπική αγορά, θα εξαντλήσει κάθε προσπάθεια να αγοράσει τα σχολικά είδη από μεγάλα καταστήματα του κέντρου με την ελπίδα το παιδί της να εντυπωσιάσει και να ξεπεράσει τους συμμαθητές του στο μέγεθος, τον όγκο, τα χρώματα, την πρωτοτυπία τους.
Έχουν ακούσει οι γονείς “περί ψυχικής υγείας” και δεν είναι διατεθειμένοι να δημιουργήσουν ψυχολογικά τραύματα στο παιδί τους από τις πρώτες κιόλας μέρες, βλέποντάς το να μειονεκτεί, να υστερεί στο συγκεκριμένο κεφάλαιο σε αριθμό, αντοχή και εικόνα απέναντι στους φίλους και συμμαθητές του. Να έχει μικρότερα τετράδια, φτωχότερες κασετίνες, λιγότερα χρώματα, κοινά μολύβια. Και προπάντων μικρή και ολιγοθέσια σάκα.
Με ποια όρεξη θα ξεκινήσει το παιδί τη σχολική του χρονιά, όταν πληγωθούν η υπόληψη και ο εγωισμός του; Γι’αυτό δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις, οι σάκες να έχουν μεγαλύτερο όγκο από τα παιδιά, τα οποία αναλογικά σηκώνουν στις πλάτες τους μεγαλύτερο βάρος, από εκείνο που σηκώνουν τα γαϊδούρια στα σαμάρια τους! Όπως και να τα βλέπεις να ψάχνουν στη διάρκεια ολόκληρης της διδακτικής ώρας να βρουν το μολύβι, τον χάρακα ή την ξύστρα ανάμεσα στα δαιδαλώδη χωρίσματα, τα θεσάκια και τα τσεπάκια της σάκας τους!
Η σχολική σάκα, σήμερα, για να έχει ο μαθητής τη διάθεση να την ανοίγει, να την κλείνει και να την κουβαλάει στο σχολείο, θα πρέπει απαραίτητα να φέρει και τα εφτά χρώματα της Ίριδας και να έχει εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους που να ανοιγοκλείνουν με κλειδί και φερμουάρ, για να προστατεύουν βιβλία, τετράδια, κασετίνες, μολύβια, ξύστρες, χάρακες, ψαλίδια, μπογιές, σοκολάτες, σάντουιτς…
Πολλά σχολικά αντικείμενα και βιβλία δεν είναι τις περισσότερες φορές απαραίτητα να περιέχονται στις μαθητικές τσάντες για τις ανάγκες του διδακτικού έργου. Αρκετά θα μπορούσαν να προσθαφαιρούνται. Κρίνονται όμως αναγκαία να κατοικοεδρεύουν μόνιμα στη σάκα, ώστε να μην παρατηρούνται “απουσίες” , όταν ο δάσκαλος ζητάει τούτο και τ’ άλλο και δεν το βρίσκει το παιδί! Αλλά και για να μην έχουν κάποιες οικογένειες την υποχρέωση και τη σκοτούρα να παρακολουθούν το εβδομαδιαίο πρόγραμμα μαθημάτων των παιδιών τους!…
Η σημερινή σάκα είναι αποτέλεσμα ενός σταδίου εξέλιξης στην πορεία που είχε ο παλιός σχολικός “φύλακας”. Εφαρμόστηκε και στην περίπτωση αυτή η γνωστή δαρβινική θεωρία “Περί της Εξελίξεως των Ειδών”.
Στα δικά μας μεταπολεμικά μαθητικά χρόνια, ο φύλακας ήταν ένα κομμάτι πανί σε ορθογώνιο σχήμα με δύο γαζιά στα πλάγια κι ένα λεπτό σχοινί, σπάγκο ή λουρί από το ίδιο ύφασμα, για να στηρίζεται στον λαιμό και τον ώμο. Ως πρώτη ύλη η οικογένεια χρησιμοποιούσε ένα λεπτό φθηνό ρούχο, τον αλατζά, ή φθαρμένα φουστάνια και παντελόνια. Οι πιο εύπορες οικογένειες αγόραζαν λινό κάμποτο για την κατασκευή του. Στην εξωτερική επιφάνεια η μάνα, ή γιαγιά, έραβε ή κεντούσε έναν σταυρό.
Την ονομασία του ο φύλακας την όφειλε στο γεγονός ότι διαδέχτηκε ένα προηγούμενο στάδιο, κατά το οποίο οι μαθητές κρατούσαν στο χέρι τα ελάχιστα σχολικά τους είδη. Ο φύλακας επινοήθηκε τότε για να “φυλάει”, να προστατεύει το μοναδικό τους βιβλίο και τετράδιο από τη βροχή, τον ιδρώτα ή τις λερωματιές των χεριών
Απλός, ομοιόμορφος στο σχήμα και στο μέγεθος διέφερε μόνο στο χρώμα. Περιεχόμενο του το Αλφαβητάρι ή Αναγνωστικό, ένα – δύο βιβλία και τετράδια, η πλάκα με το κοντύλι και το σφουγγαράκι, στις μικρές τάξεις. Το μολύβι και η πέννα, που συχνά δραπέτευαν από κάποια τρύπα, το μελανοδοχείο για την καλλιγραφία, ξυλομπογιές, λίγα μύγδαλα, ξηρά σύκα ή λουμπουνάρια.
Οι πιο ζωηροί και λιγότερο επιμελείς μαθητές δεν παρέλειπαν να φορτώνουν τους “φυλάκους” με βόλους γυάλινους ή μεταλλικούς, σβούρες, κάρπες*, κούνες χουρμάδων , ταινίες από κατεστραμμένα κινηματογραφικά φίλμς, στάμπες από φίρμες τσιγάρων, απαραίτητα εφόδια για τη συμμετοχή τους στα παιχνίδια της εποχής…
Οι μαθητές είχαν αυστηρές εντολές από τους γονείς να τους προσέχουν, γιατί δεν ήταν εύκολη υπόθεση η αντικατάστασή τους. Γι’ αυτό και στο τέλος της διδακτικής χρονιάς που υπήρχε το έθιμο, όχι να σχίζουν τα βιβλία, όπως σήμερα, αλλά να κόβουν με ξυραφάκι το λουρί ανάρτησης του φύλακα των συμμαθητών τους, προτιμούσαν να τους κόψουν τα δάκτυλα που απλώνονταν σαν ομπρέλα προστασίας, παρά να γυρίσουν στο σπίτι με κομμένο ή σχισμένο τον φύλακα τους!
Οι φύλακες των αγοριών δεν έμεναν άνεργοι τους καλοκαιρινούς μήνες. Μετατρέπονταν σε κυνηγετικά σακίδια και τη θέση των βιβλίων και τετραδίων έπαιρναν οι κεφαλάδες και τα κιφιστάκια…
Ο φύλακας εξελίχθηκε πολύ αργότερα σε σάκα, η οποία δίπλωνε κι έκλεινε στο πάνω μέρος, για να προστατεύει το περιεχόμενό της από τη βροχή κι όχι μόνο… Ο μαθητής την έφερε στο χέρι από κατάλληλη χειρολαβή. Ήταν κατασκευασμένη από σκληρό ύφασμα, πλαστική ύλη ή δέρμα.
Τη σάκα διαδέχτηκε η σχολική τσάντα. Πολύχρωμη και πολυθέσια (όπως κάποια σχολεία) μπορούσε να χωρέσει όλη τη…μαθητική βιβλιοθήκη! Ο μαθητής τη σήκωνε με ιμάντες στους ώμους. Των μικρών τάξεων τα παιδιά αγγάρευαν τους γονείς ή τους παππούδες να τη μεταφέρουν στο σχολείο και από εκεί στο σπίτι… Σήμερα η τσάντα εξελίχθηκε σε τροχήλατο βαλιτσάκι, σαν αυτό που χρησιμοποιούν οι ταξιδιώτες.
Οι φύλακες, οι σάκες, οι τσάντες και τα τροχοφόρα βαλιτσάκια, είναι άρρηκτα δεμένα με τη σχολική ζωή και τους μαθητές, ανεξάρτητα από ηλικία και τάξη. Κουβαλούν, χρόνια τώρα, αγωνίες και προσδοκίες, χαρές και λύπες, επιτυχίες και αποτυχίες. Από μόνοι τους δεν προσφέρουν καμιά βοήθεια στη μάθηση και την πρόοδο. Ο φτωχός από αλατζά φύλακας δεν εμπόδισε παιδιά με τη σφραγίδα της δωρεάς, με θέληση, επιμέλεια κι αγάπη στα γράμματα, να γίνουν σπουδαίοι επιστήμονες και να διακριθούν μέσα κι έξω από την πατρίδα τους. Ισως, αύριο, σε λίγα χρόνια, η παρουσία όλων των διδακτικών αντικειμένων και μέσων θεωρηθεί περιττή στη μαθησιακή διαδικασία, όταν οι μαθητές θα έχουν και θα βρίσκουν τα πάντα στους προσωπικούς υπολογιστές τους.
Θα είναι ο θλιβερός επίλογος στην εκπαιδευτική ιστορία που έγραψαν για πολλές δεκαετίες στην πατρίδα μας σάκες, βιβλία, μέσα και όργανα διδασκαλίας. Μέχρις ότου συμβεί αυτό, υπάρχει ένα ακόμα πιθανό στάδιο εξέλιξης που μπορούμε, ίσως, να συναντήσουμε, πριν από την κατάργησή τους: Σχολικές σάκες-τσάντες-βαλίτσες, με 4 τροχούς και με ηλεκτρικό κινητήρα, οδηγούμενες από μαθητές δια τηλεχειριστηρίου προς και από το διδακτήριο στο σπίτι!…
Εμείς, αυτό που μπορούμε και πρέπει να κάνουμε σήμερα, είναι να μείνουμε στο ουσιώδες. Αυτό που ένας από τους μεγαλύτερους παιδαγωγούς μας, ο Πλούταρχος, στο περίφημο “Περί παίδων αγωγής” έργο του, ιεραρχεί ως το σημαντικότερο απ’ όλα τα αγαθά της ζωής. Γράφει: “Η ευγενική καταγωγή είναι καλή, αλλά των προγόνων αρετή.Ο πλούτος πολύτιμος, αλλά τύχης απόκτημα και όχι πάντοτε ωφέλιμος. Η δόξα σεβαστή αλλά αβέβαιη. Η ομορφιά πολυπόθητη αλλά λιγόχρονη. Η υγεία ανεκτίμητη αλλά ασταθής. Η σωματική δύναμη αξιοζήλευτη, αλλά ευάλωτη σε αρρώστιες και γηρατειά. Ένα αρχικό, μεσαίο και τελικό κεφάλαιο υπάρχει, η εξαιρετική παιδεία και η σωστή αγωγή, που οδηγούν στην αρετή και την ευτυχία. Είναι τα μόνα θεία και παντοτινά ανθρώπινα αγαθά”**.
…Όσον αφορά τα σχολικά σακίδια, ανεξάρτητα από ποιότητα, κόστος, χρώμα, σχήμα ή μέγεθος, εκτελούν και αυτά το καθήκον τους, όπως τα παιδιά. Σηκώνουν το δικό τους φορτίο χωρίς καμιά διαμαρτυρία…
Ας, ευχηθούμε, λοιπόν, στο ξεκίνημα της χρονιάς σε μαθητές, γονείς και δασκάλους να έχουν υγεία, δύναμη, αγάπη και ζήλο στον ρόλο που έχει ο καθένας τους, ώστε φέρουν σε πέρας με επιτυχία έναν ακόμα κουραστικό μαραθώνιο από τους 18-20 που έχουν πολλά παιδιά να κάνουν, με συντροφιά κάποια μορφή σάκας…
*κάρπες: ιταλικά μεταλλικά νομίσματα χωρίς αντίκρισμα.
**Πλουτάρχου: Περί παίδων αγωγής, κεφ. 8d., σε ελεύθερη απόδοση.
Κάλυμνος, 12 Σεπτέμβρη 2022.
