Κυριακή της Τυρινής σήμερα ,26 Φεβρουαρίου 2023 και κρίναμε σκόπιμο να παραθέσουμε το έθιμο του Χορού της Τυρινής και του Συγχώριου όπως με το δικό του χαρακτηριστικό και ελκυστικό τρόπο γράφει ο Καθηγητής Μουσικής – Πρωτοψάλτης, Άρχων Μαΐστωρ της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Γιώργος Χατζηθεοδώρου
*Αναλυτικό ρεπορτάζ με φωτογραφικό υλικό και video από τη σημερινή εκδήλωση, που αναβιώνει μετά από 3 χρόνια λόγω πανδημίας και θα ξεκινήσει στις 3.00 το απόγευμα, σε επόμενη ανάρτηση μας
Ο χορός της Τυρινής και το Συγχώριο
Κάθε χρόνο, το απόγευμα της Κυριακής της Τυρινής, τελείται μια θρησκευτική ακολουθία που με τα όσα αυτή συνδέεται ξεπερνά την απλή εκκλησιαστική σημασιολογία και αποτελεί πλέον έθιμο και διαχρονική παράδοση για την Κάλυμνο η οποία εξακολουθεί να αντέχει στό πέρασμα του χρόνου και τις προσβολές των καιρών.
Πρόκειται για τον Κατανυκτικό Εσπερινό και το χορό που προηγείται από αυτόν στην αυλή της Παναγιάς.
Σε ό,τι αφορά το χορό μας έρχεται σαν έθιμο από παλιά, όταν υπήρχε η συνήθεια οι ημέρες εορτών, εκτός από τις καθιερωμένες εκκλησιαστικές τελετουργίες, να γιορτάζονται και με τη διοργάνωση χορών βασικά στις αυλές των ναών που εόρταζαν.
Και σήμερα βέβαια διοργανώνονται περιστασιακά χοροί, αν και με διαφορετική πλέον έκφραση-πρόκειται για αυτό που λέμε γλέντια-,κυρίως στην εορτή της Παναγιάς στις 15 Αυγούστου.
Η διαφορά των παλιών χορών με τους σημερινούς ήταν ότι οι παλιοί ήσαν συνδεδεμένοι με το γεγονός της εορτής και ως εκδηλώσεις ήταν πράξη τιμής προς το εορταζόμενο πρόσωπο του αγίου, ενώ σήμερα διοργανώνονται με την ευκαιρία της γιορτινής ημέρας και είναι συνδεδεμένοι με την έννοια και μόνο της διασκέδασης.
Για το λόγο αυτό γίνονται κατά κανόνα όχι ανήμερα αλλά το βράδυ της παραμονής τής εορτής, με φυσικό επακόλουθο όσοι συμμετέχουν στο γλέντι, το πρωί, αντί για την εκκλησία πηγαίνουν κατ’ ευθείαν στο σπίτι για ύπνο.
Στην Κάλυμνο και ιδιαίτερα στη Χώρα που ανέκαθεν υπήρξε ο στυλοβάτης των εθνικών και θρησκευτικών παραδόσεων του νησιού μας, μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια χοροί γίνονταν στις εορτές των ενοριακών ναών της Χώρας, δηλαδή του Προδρόμου, του αγίου Χαραλάμπους, των Ταξιαρχών – πιο παλιά και της Λιμιώτισσας.
Πάνω όμως από όλους αυτούς τους χορούς, εκείνος που είχε τη μεγαλύτερη λάμψη αλλά και συμβολικότητα ήταν ο χορός της Παναγιάς που γινόταν το απόγευμα της Τυρινής στην αυλή της. Αυτός, δηλαδή, που διατηρώντας όλα εκείνα τα παλιά παραδοσιακά του στοιχεία εξακολουθεί να γίνεται και σήμερα κάθε χρόνο.
Ο χορός αυτός διαφέρει από τους άλλους χορούς, και των παλαιών και των τωρινών ημερών, και δεν γνωρίζω αντίστοιχο του πουθενά αλλού.
Για το χορό της Παναγιάς γράψανε πολλοί, μα τα καλύτερα τα έγραψε παλιά στο ποίημά του «Ο χορός της Παναγιάς του Χωριού», ο Γιάννης ο Ζερβός, αξίζει να το ξαναθυμηθούμε:
Μεσ’την αυλή,στην Παναγιά,πρεπίζαν το χορό
Κόρες, π’ αλλαξοφόρεσαν παληάς ζωής στολίδια.
Καβάδια χρυσομέταξα από τον καλόκαιρό,
Φλουριά σε στήθη κεντητά με γλάστρες και πλουμίδια *
Καλύμνικο ίσο παίζανε λαούτα με βιολιά
Και νέοι, που βαριοστόλιζε γαλάζιο σαλιβάρι,
Θύμιζαν,πούχε το Χωριό στα χρόνια τα παληά,
Μια σφουγγαράδικη ομορφιά με ηλιογραμμένη χάρη. *
Μα του χορού παράμερα, στης εκκλησιάς τον τοίχο Κόρη ,
τα μάτια διάνευες στη σκιά του τσεμπεριού
Σαν Παναγιά σε λόγιαζα,στον κοσμικό τον ήχο
Που ήβγε να θυμηθεί χαρές παλιού πανηγυριού.
Και σήμερα, όπως και τότε, νέοι και νέες ντυμένοι με τις παραδοσιακές στολές του νησιού, το καβάϊ και το καλύμνικο,τη βράκα και το κοντογέλεκο και το σαλβάρι πιάνονται στο χορό μαζί με ηλικιωμένους που επιμένουν να κρατούν ζωντανή μια παλιά παράδοση.
Πριν φύγει από τη ζωή με το νέστορα της καλύμνικιας λαϊκής μουσικής παράδοσης, το Μικέ το Έννημα, που χρόνια και χρόνια έδινε με το βιολί του φτερά στα πόδια των χορευτών-λίγο πιο παλιά που φθάνει η θύμησή μου ήταν ο Θεοφίλης ο Μαγριπλής- και η παράδοση καλά κρατεί με τους διαδόχους τους.
Οι επίτροποι του ναού κερνούν τον κόσμο ούζο και λουκούμι,οι ιερείς συγκεντώνονται και οι ψάλτες ετοιμάζονται. Δεν θα αργήσει, όπου να’ναι θα σημάνει ο εσπερινός.
Ο χορός άρχισε από τις τρεις, η ώρα είναι κιόλας πέντε!
Πότε πέρασε η ώρα;
Ήρθε και ο Δεσπότης. Λίγο ακόμα· να ρίξει και εκείνος μια ματιά στο χορό!
Η καμπάνα σημαίνει και η ατμόσφαιρα μονομιάς αλλάζει.
Η μεγάλη εκκλησιά της Καλύμνου,η «Παναγιά τω Τσουκχουώ» ,που μέχρι εκείνη την ώρα φιλοξενεί στην αυλή της την τελευταία διασκέδαση του Τριωδίου,των Αποκρηών, τώρα καλεί για περισυλλογή, καλεί τους πιστούς για τον πρώτο κατανυκτικό εσπερινό της Σαρακοστής, τον εσπερινό της συγχωρήσεως ή καλύτερα το «Μεγάλο Συγχώριο», όπως τον ονομάτησε ο λαός της Καλύμνου.
Το κάλεσμα της είναι ηχηρό και το ακούν σχεδόν όλοι οι παρευρισκόμενοι !Δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά, είναι παράδοση που πρέπει να τηρηθεί,αρχίζει πια η Σαρακοστή.Λαός, νέοι και νέες ντυμένοι με τις τοπικές τους φορεσιές,κλήρος -όλος οκλήρος της Καλύμνου-, ψαλτάδες, όλοι μαζί μπαίνουν μέσα στην τρίκλιτη εκκλησιά.
Σβύνουν τα φώτα τα ηλεκτρικά, ανάβουν τα κεριά και ο εσπερινός αρχίζει: «Μη αποστρέψεις το πρόσωπόν σου»
–«Έλαμψεν η χάρις σου Κύριε»
–«Πάντων προστατεύεις αγαθή» και μετά ο ασπασμός της συγχώρησης από όλους και σε όλους.
Μυσταγωγία που δεν περιγράφεται με λόγια ούτε και σημειώνεται με γράμματα, παρά μονο αποθησαυρίζεται στα μύχια της ψυχής.
Τυχεροί όσοι τη βιώνουν κάθε χρόνο, άτυχοι και ανυποψίαστοι όσοι δεν έτυχαν σ’αυτήν. Τα τελευταία χρόνια, εκεί που έδειχνε ότι, ο χορός τουλάχιστον, πήγαινε να ατονήσει, ξαφνικά και όχι βέβαια δίχως εξήγηση άρχισε να ξαναφουντώνει και να ξεπερνά το προηγούμενο κοντινών χρόνων.
Η ευχάριστη αυτή διαπίστωση αποτελεί από μόνη της γεγονός σημαντικό για το μοναδικής αξίας – ίσως το σπουδαιότερο – έθιμό μας, αφού όχι μόνο εξακολουθεί να συνεχίζεται , αλλά και να ενισχύεται και να γίνεται πάντα στην Παναγιά, την αρχόντισσα του Χωριού, την κιβωτό της ιστορίας και της παράδοσης της Καλύμνου, την εκκλησιά με τη μοναδικά μυστηριακή υποβλητικότητα που ο ενέπνευσε τον Καλύμνιο βάρδο, Γιάννη Ζερβό, για να γράψει:
Κρυφοπηγή στους θόλους σου δυόσμου θυμίαμα βλύζει,
Και ως μπαίνω σαν κλωνί η ψυχή ανασαίνει και λυγίζει.
Στην μοναξιά σου ήχου πνοές σβύνουν και γαληνεύουν.
Κ’ ως να αφουκριέται ο λογισμός, π’ άϋλα σαλεύουν.
Και μέσα απ’ το κλιτό κορμί η ψυχή αναβλεμματίζει.
Στοβάθος μιας εικόνας σου,που φλωροκοκκινίζει.
Κι’όσο βυθάει αιθέρας χρυσός γλυκειά τη βοσκή ελπίδα,
Σαν θύμηση, που τη φυλάει: Μαργαριτάρι αχτίδα
