*Γράφει η Μίχα Νίκη, εκπαιδευτικός-ιστορικός
Κάθε εποχή είναι μεταβατική για την επιστήμη της Ιστορίας, αφού η ίδια η ζωή ρέει και αλλάζει ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, σε κάποιες ιστορικές περιόδους οι άνθρωποι βιώνουν κρίσεις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές , πνευματικές. Κατά τον 4ο – 5ο αι. μ. Χ. το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος (μετέπειτα Βυζάντιο) ταλανίστηκε από μια τέτοια κρίση. Ο Μ. Κωνσταντίνος είχε κατορθώσει με μεθοδευμένες πολιτικές κινήσεις να επιφέρει ηρεμία και ενότητα στο πολυεθνικό κράτος του ( Διάταγμα Μεδιολάνων 313μ. Χ. – ανεξιθρησκία , Α΄Οικουμενική Σύνοδος- επίλυση
θρησκευτικών διαφορών με δημοκρατικές διαδικασίες). Οι διάδοχοί του , όμως, Ιουλιανός (361- 363) και Θεοδόσιος Α΄ (379-395) πυροδότησαν με την πολιτική τους τις έριδες και το φανατισμό
μεταξύ εθνικών και χριστιανών κι επειδή οι θρησκευτικές αντιλήψεις υπαγορεύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρακτικές στην καθημερινή ζωή , οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές.Ο Ιουλιανός με
νόμους έβαζε στο περιθώριο τους χριστιανούς (κυρίως όσους κατείχαν θέσεις επιρροής) θεωρώντας τους ανάξιους και ακατάλληλους να μετέχουν της ελληνικής παιδείας και προώθησε τη λατρεία του
δωδεκάθεου, θέτοντας σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή. Ο Θεοδόσιος Α΄ αντίδρώντας καθιερώνει ως επίσημη θρησκεία του κράτους το χριστιανισμό και παράλληλα απαγορεύει κάθε λατρευτική εκδήλωση των εθνικών. Ο φανατισμός οδηγεί “αδαείς” χριστιανούς σε πράξεις ολότελα ξένες με το πνεύμα του Ευαγγελίου. Ναοί γκρεμίζονται, βιβλιοθήκες καίγονται, έργα τέχνης καταστρέφονται, άνθρωποι σκοτώνονται. Οτιδήποτε ελληνικό σχετιζόταν με την ειδωλολατρία και έπρεπε να
καταστραφεί.
Αυτήν ακριβώς τη χρονική περίοδο παρεμβαίνουν οι Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, ο Μ. Αθανάσιος, ο Αγ. Κύριλλος, ο Αγ. Γρηγόριος Νύσσης, Κλήμης Αλεξανδρείας και κυρίως οι Τρεις Ιεράρχες, Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος , Ιωάννης Χρυσόστομος. Σπουδασμένοι στα μεγάλα πνευματικά κέντρα της εποχής, διέθεταν γενναία ελληνική παιδεία και ταυτόχρονα έχοντας μεγάλη απήχηση στο λαό με τα κηρύγματά τους, τα γραπτά τους κείμενα και τον τρόπο της ζωής τους
κατόρθωσαν να κατευνάσουν τα πνεύματα και να ενώσουν τα διεστώτα: Ελληνισμό και Ορθοδοξία. Πόσο πολύτιμη είναι αυτή η συμβολή τους για τον Ελληνισμό!Αξιοποίησαν την ελληνική γλώσσα με αριστοτεχνικό τρόπο, διέσωσαν τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ως πολύτιμα, εντρύφησαν στην ελληνική φιλοσοφία με την οποία ερμήνευσαν και διατύπωσαν με ακρίβεια τα δόγματα και τις έννοιες της Ορθοδοξίας! Σύμφωνα με τον Paul Lemerle, πρόκειται για τον πρώτο ουμανισμό στην ανθρωπότητα (στροφή στη μελέτη των κειμένων των
αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων) που ενέπνευσε τους Βυζαντινούς λόγιους του 9ου – 10ου αι. και του 13ου -14ου αντίστοιχα, ώστε να αντιγράψουν , να διασώσουν και να μελετήσουν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και έπειτα να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση και τη σοφία τους στην Ευρώπη και στον κόσμο.
Αναρωτιέται , λοιπόν, ο σύγχρονος ιστορικός : αυτοί οι Πατέρες της Εκκλησίας μας που διέσωσαν τον ελληνικό πολιτισμό , τον εξανθρώπισαν και του έδωσαν άλλη διάσταση μέσω της Ορθοδοξίας, αυτοί που αποτελούν το συνδετικό κρίκο και ενώνουν τον αρχαίο με το νεο ελληνικό κόσμο, δεν έχουν θέση δικαιωματικά στην πορεία της Ελληνικής Ιστορίας (όπως αυτή αποτυπώνεται στην παραπάνω αφίσα); Η ταυτότητά των “Ρωμιών” , των Ελλήνων Ορθοδόξων του
Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους , έχει τις ρίζες της στον 4ο – 5ο αι. μ.Χ., όπως διαμορφώθηκε με τη συμβολή των Τριών Ιεραρχών. Αυτήν την ταυτότητα διατήρησαν στα εκατοντάδες χρόνια υποδούλωσης ( οθωμανικής και φραγκικής) και ως Ορθόδοξοι Έλληνες επαναστάτησαν “για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδας την Ελευθερία”. Σήμερα θέλουν να μας πείσουν για κάτι άλλο; Με ποια επιστημονικά δεδομένα αναιρούν τα υπάρχοντα; Τα κείμενα , τα αρχαιολογικά
ευρήματα και η ζωντανή Παράδοση του λαού μας αφανίστηκαν και δεν υφίστανται;
Το επίπεδο της πνευματικής καλλιέργειας ενός λαού κρίνεται από την αυτοσυνειδησία του και την αυτογνωσία του, δηλαδή τη γνώση της ιστορίας του. Έτσι εκτιμά τα θετικά και τα αρνητικά του , έτσι σέβεται τον εαυτό του ως έθνος και εκτιμά και σέβεται με τον ίδιο τρόπο τον κάθε λαό και τις ιδιαιτερότητές του. Συστηματικά, εδώ και δεκαετίες ο λαός μας στερείται αυτής της πνευματικής καλλιέργειας και αυτοσυνειδησίας και δεν είναι βέβαια άμοιρος ευθυνών, αλλά όταν
λαμβάνουν χώρα και μάλιστα από “επιτροπές σοφών” τόσο σημαντικές παραλείψεις (που εξοβελίζουν τη χιλιόχρονη Βυζαντινή Ιστορία μας, παραπέμποντας στη ναζιστική προπαγάνδα του Φαλμεράϊερ) τότε τα πράγματα δεν είναι ευοίωνα.
Πηγές-Βιβλιογραφία
- Θεοδοσιανός Κώδικας, XVI,10,12, εκδ. P. Kruger-Th. Mommsen, Δουβλίνο-Ζυρίχη, 1971,900.
- Λιβάνιος, Προς Θεοδόσιον τον βασιλέα υπέρ των ιερών, XXX, 8-9, εκδ. A-F.Normann, Libanius, Selected Works, τομ. II,Λονδίνο, 1977,106-108.
- Δετοράκη Θεοχάρη, Βυζαντινή Φιλολογία. Τα πρόσωπα και τα κείμενα, τομ. Α΄ , Ηράκλειο Κρήτης, 1995.
Ειδικότερα: Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, Διάταγμα Μεδιολάνων, 10, 5.1-5, σελ. 220-221, Ιουλιανού, Επιστολαί, 42, 422a-d, 424a-b, Bidez, σελ. 146-147, Μ. Βασιλείου, Προς τους νέους , όπως αν εξ
ελληνικών ωφελοίντο λόγων, σελ. 248-272, Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 43,11 PG 36, 508B-509A και Λόγος 43,14 PG 36, 513Α-524Β και Λόγος 5, 39 PG 35,716 A-B , σελ. 273-292, 380-387. - Ελένη Γλύκατζη -Αρβελέρ, Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο;Πόσο Βυζαντινοί είναι οι Νεοέλληνες;εκδ. Gutenberg, Αθήνα , 2016, σελ. 57.
- Andre Guillou, Ο Βυζαντινός Πολιτισμός, τομ Β΄, μτφ. Paolo Odorico-Σμαράγδα Τσοχανταρίδου, εκδ. Πεδίο, Αθήνα, 2017, σελ. 150-186.
- Paul Lemerle, Ο Πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός, μτφ. Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου Μαρία, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2010, σελ. 47-65.
- Peter Brown, Ο κόσμος της Ύστερης Αρχαιότητας 150-750 μ. Χ. , μτφ. Σταμπόγλη Ελένη, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1998, σελ. 98-102.
- Κάλυμνος, 25/01/2021
Μίχα Νίκη, εκπαιδευτικός-ιστορικός