*Γράφει η Ευδοκία Μπιλλήρη
Εκπαιδευτικός- Διευθύντρια 1ου ΔΣ Πόλεως Καλύμνου.
Περίληψη
Η παρούσα μελέτη διερευνά τον βαθμό συμφωνίας ανάμεσα σε διαφορετικές πηγές αξιολόγησης της επιθετικής συμπεριφοράς και τις αντιλήψεις των γονέων για τη συμπεριφορά των παιδιών τους, τις στάσεις τους προς τις μορφές επιθετικής συμπεριφοράς και τη σχέση ανάμεσα σε διάφορους οικογενειακούς παράγοντες και την επιθετικότητα κατά την πρώτη σχολική ηλικία. Η αξιολόγηση της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών υλοποιήθηκε από τα ίδια τα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές/τριες τους, ενώ στους γονείς στάλθηκε ένα κατασκευασμένο ερωτηματολόγιο, για τη συγκέντρωση των στοιχείων σχετικών με την οικογένεια. Από τα 189 ερωτηματολόγια, 91 επέστρεψαν.
Εξετάστηκε η επικάλυψη ανάμεσα στους τρεις τρόπους αξιολόγησης της επιθετικότητας των παιδιών και η σύνδεση οικογενειακών παραγόντων (μέγεθος οικογένειας, μορφωτικό επίπεδο γονέων, φιλοδοξίες γονέων, βαθμός αυστηρότητας, αντιμετώπισης της εμπλοκής του παιδιού σε καβγάδες…) με τις βίαιες συμπεριφορές που εκδηλώνονται στο σχολείο. Τα αποτελέσματα αξιολογούνται με βάση τη χρησιμότητά τους για την αντιμετώπιση και πρόληψη της επιθετικότητας στο επίπεδο της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και της κοινότητας σε γενικές γραμμές.
Λέξεις –κλειδιά: επιθετικότητα, αξιολόγηση συμπεριφοράς, οικογενειακοί παράγοντες
Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες του κόσμου και ιδίως στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α., έχει παρατηρηθεί μια έξαρση στο φαινόμενο της βίας και επιθετικότητας από μαθητές/τριες στον χώρο του σχολείου( Ανδρέου & Smith, 2002). Η έξαρση αυτή αφορά και τα ελληνικά σχολεία, όπου η εμπλοκή των μαθητών/τριών σε επιθετικές ενέργειες δεν περιορίζονται σε μειοψηφίες(Ανδρέου,2000& Γκότοβος, 1996).
Οι περισσότερες από τις ελληνικές αλλά και τις διεθνείς έρευνες, που αφορούν την επιθετικότητα στον σχολικό χώρο, αναφέρονται σε μαθητές/τριες της εφηβικής ηλικίας, γιατί στην ηλικία αυτή είναι πιο εύκολο να παρατηρηθούν και να καταγραφούν οι επιθετικές συμπεριφορές ή τάσεις συμπεριφοράς. Κατά την παιδική ηλικία δεν είναι σαφής ο διαχωρισμός ανάμεσα στον τσακωμό στο παιχνίδι και τον τσακωμό, τον πραγματικό, την αθώα απειλή και τον συστηματικό εκφοβισμό, στα χτυπήματα και τις καταστροφές αντικειμένων που συμβαίνουν τυχαία και την επιθυμία για πρόκληση πόνου και βλάβης. Πολλές ενέργειες δεν αποτελούν αρνητικές εμπειρίες και οριοθετούνται σε ένα κοινό σύστημα νοήματος στην κουλτούρα των συνομηλίκων μαθητών /τριών, που καθορίζει πότε μια ενέργεια είναι αποδεκτή, ευνοώντας τη διαδικασία της κοινωνικο-συναισθηματικής εξέλιξης του παιδιού. (Hartup, 1983). Oι γονείς των παιδιών που βρίσκονται στην πρώτη σχολική ηλικία τείνουν να ανέχονται και να δικαιολογούν τις επιθετικές συμπεριφορές που εμφανίζονται στο σχολείο πιο συχνά από ότι οι γονείς των εφήβων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να γίνουν παρεμβάσεις στην ηλικία αυτή.
Οι πιθανότητες επιτυχίας των παρεμβατικών ενεργειών για την καταπολέμηση της επιθετικότητας στην εφηβική ηλικία είναι μικρές (Hausman, 1996). Πολύ καλύτερα είναι τα αποτελέσματα των προγραμμάτων της αντιμετώπισης της επιθετικότητας κατά την πρώτη σχολική ηλικία(Smith &Brain,2000). Είναι χαρακτηριστικό πως και η δημιουργία ενός ασφαλούς πλαισίου σχέσεων στον χώρο του σχολείου δεν μπορεί να αποτρέψει την εκδήλωση επιθετικών μορφών συμπεριφοράς , όταν αυτές έχουν εδραιωθεί.
Η πρώτη σχολική ηλικία αποτελεί σημαντικό δείκτη πρόβλεψης μελλοντικών αντικοινωνικών συμπεριφορών, γεγονός που συνιστά παρεμβατικά προγράμματα σε αυτή την ηλικία.
Στην παρούσα μελέτη επιλέχτηκαν δυο ομάδες. Η πρώτη ομάδα παραγόντων επιλέχτηκε, γιατί έπρεπε να εξεταστεί αν ισχύει, η σύνδεση των παραγόντων αυτών με την επιθετικότητα. Η επιλογή της δεύτερης ομάδας βασίστηκε στη γενική παρατήρηση, πως οι απόψεις και τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο δομούν τα παιδιά τις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους. Σχετικά με την επιθετικότητα έχει παρατηρηθεί πως η απώλεια των παραδοσιακών λειτουργιών της οικογένειας που αφορούν την κοινωνικοποίηση του παιδιού και αντικατοπτρίζονται στις στάσεις της απέναντι σε ζητήματα διαπαιδαγώγησης, συνδέεται με την εμφάνιση των συμπτωμάτων επιθετικής συμπεριφοράς (Jachson & Foshee, 1998).
Από τους γονείς ζητήθηκαν και κάποιες πληροφορίες, όπως το κατά πόσο το παιδί τους παρακολουθεί σκηνές βίας στην τηλεόραση, αν πιστεύουν πως τα παιδιά είναι πιο επιθετικά στις ημέρες μας, αν θεωρούν πως το δικό τους παιδί είναι πιο επιθετικό σε σχέση με τα άλλα, οι φιλοδοξίες σχετικά με το μέλλον του παιδιού, για να αποκτηθεί μια πιο πλήρη εικόνα για την οικογένεια.
Στην παρούσα μελέτη, που εντάσσεται στα πλαίσια μιας ευρύτερης έρευνας, σχετικά με τα προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο, παρουσιάζονται κάποια από τα στοιχεία αυτά, με σκοπό να εξεταστεί η σύνδεση των οικογενειακών παραγόντων με την επιθετικότητα που εκδηλώνεται κατά την πρώτη σχολική ηλικία.
Μεθοδολογία της έρευνας
Δείγμα
Στην έρευνα συμμετείχαν 189 μαθητές/τριες (97 αγόρια και 92 κορίτσια) Β΄ τάξης από πέντε δημοτικά σχολεία (Μ.Ο.=7,6 ετών) Στους γονείς αυτών των μαθητών/τριών στάλθηκε επιστολή, που εξηγούσε τους σκοπούς της έρευνας και τους ζητούσε τη συνεργασία τους, ενώ στους εκπαιδευτικούς τους δόθηκαν ερωτηματολόγια τα οποία τους ζητήθηκε να συμπληρώσουν, προκειμένου να αποκτηθεί μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη συμπεριφορά των παιδιών στο σχολείο.
Διερευνητικά εργαλεία
Για την αξιολόγηση της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών και των σχετικών με αυτή παραγόντων, χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα ερωτηματολόγια: ένα για την οικογένεια, ένα για τον εκπαιδευτικό, ένα για την αυτοαξιολόγηση της συμπεριφοράς των μαθητών/τριών και ένα για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των συμμαθητών /τριών τους.
Για το ερωτηματολόγιο των εκπαιδευτικών επιλέχτηκαν 20 ερωτήσεις από την κλίμακα Κοινωνικής Προσαρμογής του Bristol (Stott, 1974) που αναφέρονται σε επιθετικές συμπεριφορές ή τάσεις συμπεριφοράς, όπως η πρόκληση καβγάδων, η λεκτική βία, η ανυπακοή, η καταστροφή πραγμάτων. Για την αυτοαξιολόγηση της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα Olweus (1978), που αποτελείται από 14 ερωτήσεις που αναφέρονται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και καλύπτουν παρόμοιες πλευρές της επιθετικότητας με το ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους εκπαιδευτικούς. Στα δυο ερωτηματολόγια οι δυνατές απαντήσεις ήταν δυο (Ναι, Όχι) και κάθε θετική απάντηση βαθμολογήθηκε με μια μονάδα. Για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των συμμαθητών/τριών δόθηκε στα παιδιά ειδικό ερωτηματολόγιο, που βασίζεται στην Κλίμακα των Eron et al (1971). Στο ερωτηματολόγιο υπήρχαν 15 προτάσεις, που περιγράφουν συμπεριφορές παρόμοιες με αυτές, που αξιολογήθηκαν από τα δυο άλλα ερωτηματολόγια. Από κάθε παιδί ζητήθηκε να αναφέρει τα ονόματα των δυο συμμαθητών/τριών του που εκδηλώνουν συχνότερα αυτές τις συμπεριφορές. Κάθε φορά, που το όνομα ενός παιδιού αναφερόταν από τους συμμαθητές /τριες του, έπαιρνε ένα βαθμό. Η συνολική βαθμολογία αναπροσαρμόστηκε, έτσι ώστε να μπορέσουν να αντισταθμιστούν οι διαφορές στο μέγεθος της τάξης.
Όλα τα ερωτηματολόγια, που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της επιθετικής συμπεριφοράς ,πήραν την τελική τους μορφή, αφού:
- Προσαρμόστηκαν στα ελληνικά από δύο ανεξάρτητους μεταφραστές και στη συνέχεια από άτομο με μητρική γλώσσα την Αγγλική και πολύ καλή γνώση της Ελληνικής γλώσσας.
- Αναπροσαρμόστηκαν, σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην έρευνα, ώστε να ανταποκρίνονται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην ελληνική πραγματικότητα.
- Τροποποιήθηκαν, έπειτα από δοκιμαστική χορήγηση σε μικρή ομάδα 15 μαθητών/τριών της Β΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου.
Το ερωτηματολόγιο, που στάλθηκε στους γονείς των παιδιών, που συμμετείχαν στην έρευνα, σχεδιάστηκε με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών για την οικογένεια, τις απόψεις και τις στάσεις των γονέων για την επιθετικότητα και την επίδραση που αυτές ασκούν στη συμπεριφορά του παιδιού στο σχολείο. Από τα 189 ερωτηματολόγια που στάλθηκαν, επέστρεψαν τελικά 91.
Ο δείκτης αξιοπιστίας -Cronbach alpha- των οργάνων μέτρησης κυμάνθηκε από 0,59 έως και 0,83.
Αποτελέσματα
Αξιολόγηση της επιθετικής συμπεριφοράς
Προκειμένου, να γίνει η κατηγοριοποίηση των παιδιών, που συμμετείχαν στην έρευνα, έγινε εξέταση για καθένα από τα τρία ερωτηματολόγια στις εκατοστιαίες τιμές που κατείχε το κάθε παιδί. Τα παιδιά πάνω από 90ο εκατοστημόριο (Ν= 18) αποτέλεσαν την κατηγορία των πολύ επιθετικών παιδιών.
Τα παιδιά μεταξύ 90 και 60 (Ν=56) ήταν η ομάδα των μέτρια επιθετικών παιδιών και αυτά που ήταν κάτω από το εκατοστημόριο 60(Ν=115) αποτέλεσαν την ομάδα μαθητών/τριών χαμηλής επιθετικότητας. Η επιθετικότητα ανάμεσα στα τρία ερωτηματολόγια αξιολόγησης της επιθετικότητας ήταν σχετικά χαμηλή. Μόνο ένα παιδί θεωρήθηκε πολύ επιθετικό και από τρία όργανα μέτρησης της επιθετικότητας. Οχτώ μαθητές/τριες θεωρήθηκαν ως πολύ επιθετικά με βάση τα στοιχεία δυο ερωτηματολογίων (πέντε παιδιά με βάση το ερωτηματολόγιο των εκπαιδευτικών και των συμμαθητών/τριών, δυο με βάση το ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης και το ερωτηματολόγιο των εκπαιδευτικών και ένα με βάση το ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης και το ερωτηματολόγιο των συμμαθητών/τριών). Τριάντα πέντε είχαν υψηλή βαθμολογία σε μια από τις πηγές αξιολόγησης, όχι όμως και στις άλλες δυο.
Στην στατιστική ανάλυση που έγινε με το κριτήριο χ2 και τον δείκτη C δεν διαπιστώθηκε σχέση ανάμεσα στο ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης και το ερωτηματολόγιο του δασκάλου. (χ2= 4,86, C=0,17, p>0,5). Oι μαθητές/τριες που είναι πολύ επιθετικά δεν αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους με τον ίδιο τρόπο. Ο συσχετισμός ανάμεσα στο ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης και το ερωτηματολόγιο των συμμαθητών/τριών ήταν υψηλή (χ2 =13,19, C =0,28, p< 0,05). Η συνάφεια ανάμεσα στο ερωτηματολόγιο των παιδιών και το ερωτηματολόγιο του δασκάλου (χ2 =35,22, C=0,42, p<0,001). Σε αντίθεση με τα αποτελέσματα της κατηγοριοποίησης με βάση τις εκατοστιαίες μονάδες έρχονται αυτά της στατιστικής ανάλυσης. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η στατιστικά ανάλυση παίρνει υπόψη το σύνολο του δείγματος και περιλαμβάνει όλες τις ομάδες επιθετικής συμπεριφοράς, που είναι μέτρια, υψηλή και χαμηλή. Περιλαμβάνει τον μεγαλύτερο αριθμό παιδιών. Η κατηγορική ανάλυση αναφέρεται σε ένα μικρό αριθμό παιδιών που μπαίνουν σε κατηγορίες με τον τρόπο που αναφέρθηκε ως πολύ επιθετικά.
Δεν βρέθηκαν διαφορές φύλου, ούτε στο ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης (Μ.Ο. αγοριών= 4,38 και Μ.Ο. κοριτσιών=4, χ2 =1,27, P>0,5), αλλά διαφορές στο ερωτηματολόγιο του δασκάλου δεν βρέθηκαν (Μ.Ο. αγοριών -1,59 και Μ.Ο. κοριτσιών =1,23, χ2 =4,72, p>0,001).
Σε αντίθεση με τη συμπεριφορά των αγοριών αξιολογήθηκε πάρα πολύ επιθετική η συμπεριφορά των συμμαθητών/τριών τους. (Μ.Ο. αγοριών= 18,61 και Μ.Ο. κοριτσιών -5,40 , χ2 = 30,69, p< 0,001). e”:”SEARCH_ENGINE”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAn7W3+DWhAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1445709121677000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SEARCH_ENGINE”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAn7dEkziiAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1447878448152000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SEARCH_ENGINE”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURCw3huJSWsVRXzt01aiAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1448132225058000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SEARCH_ENGINE”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAn6WSETKlAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1454266315869000″}],”name”:”SEARCH_ENGINE”,”source”:”1004″},{“invalidation-list”:[{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SESSION”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAnxm7HzahAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1445710399850000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SESSION”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURCw3huJSWsVRS6K0ziiAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1447880553330000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SESSION”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAnw9CA0eiAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1447999557945000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”SESSION”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURDSDABkFWrAn9fJoV+iAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1448206078403000″}],”name”:”SESSION”,”source”:”1004″},{“invalidation-list”:[],”name”:”SYNCED_NOTIFICATION”,”source”:”1004″},{“invalidation-list”:[],”name”:”THEME”,”source”:”1004″},{“invalidation-list”:[{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”TYPED_URL”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURCw3huJSWsVRXZbHzahAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1445710387606000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”TYPED_URL”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURCw3huJSWsVRex0AUeiAhDptvGgwNT+7Sk=”,”version”:”1447999497972000″},{“isUnknownVersion”:false,”objectId”:{“name”:”TYPED_URL”,”source”:1004},”payload”:”W:ChcSDtWvTrvlURCw3huJSWsVRfIx1laiAhDp
